[ویکی فقه] محمول مفرد، یکی از اصطلاحات به کار رفته در علم منطق بوده و به معنای محمول غیر مرکب است.
هر یک از موضوع و محمول یا لفظ مفرد است یا لفظ مرکب مفرد. و به اعتبار اِفراد و ترکیب، به «موضوع مفرد» و «موضوع مرکب»، و «محمول مفرد» و «محمول مرکب» تقسیم می شوند. اصطلاح مفرد در اینجا مقابل مرکب است، نه مقابل مثنّی و جمع.
دیدگاه ابن سینا
ابن سینا در «دانشنامه علائی» می گوید: «و هر یکی از این دو (موضوع و محمول) گاهی لفظی مفرد باشد؛ چنانکه گویی: مردم حیوان است، و گاهی لفظی مرکب باشد؛ چنانکه گویی: هر که را طعام نگوارد معده وی را آفتی رسیده باشد. که آنجا جمله گفتار ما که (هر که طعامش نگوارد) موضوع است، و جمله گفتار ما که (معده وی را آفتی رسیده باشد) محمول است». مثال های دیگر برای موضوع مرکب: «مَن عَرَفَ نفْسَه فَقَد عَرَفَ ربَّه»؛ «هر که آن کند که نباید، آن بیند که نشاید»؛ «جوهر سه بُعدیِ نامیِ حساسِ ناطق، فاعل مختار است»؛ «در مثلث متساوی الساقین، دو زاویه مقابل به دو ضلع مساوی، مساوی است»؛ «هر که نامُخت از گذشتِ روزگار.... هیچ ناموزد ز هیچِ روزگار»؛ «آنکس که مرا بکشت باز آمد پیش» و «این که گویی این کنم یا آن کنم.... خود دلیل اختیار است ای صَنَم». البته موضوع چون حامل محمول است؛ یعنی چیزی بر آن حمل می شود، حتماً باید اسم باشد، و نمی تواند کلمه (فعل) یا ادات (حرف) باشد (به خلاف محمول که می تواند اسم یا فعل باشد). و اگر گاهی، جمله فعلیه، محمول واقع شد، تاویل به اسم می رود و همان اسم، موضوع حقیقی است. مثلاً جمله: «ان تصوموا خیرٌ لکم» و «ان یَسْتَعْفِفْنَ خیرٌ لهُنَّ» تاویل به: «صیامُکم خیرٌ لکم» و «اسْتَعْفافُهُنَّ خیرٌ لهُنَّ» می رود.
مستندات مقاله
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • خوانساری، محمد، منطق صوری.• ابن سینا، حسین بن عبدالله، دانش نامه علائی.• ابن سینا، حسین بن عبدالله، منطق المشرقیین.• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
هر یک از موضوع و محمول یا لفظ مفرد است یا لفظ مرکب مفرد. و به اعتبار اِفراد و ترکیب، به «موضوع مفرد» و «موضوع مرکب»، و «محمول مفرد» و «محمول مرکب» تقسیم می شوند. اصطلاح مفرد در اینجا مقابل مرکب است، نه مقابل مثنّی و جمع.
دیدگاه ابن سینا
ابن سینا در «دانشنامه علائی» می گوید: «و هر یکی از این دو (موضوع و محمول) گاهی لفظی مفرد باشد؛ چنانکه گویی: مردم حیوان است، و گاهی لفظی مرکب باشد؛ چنانکه گویی: هر که را طعام نگوارد معده وی را آفتی رسیده باشد. که آنجا جمله گفتار ما که (هر که طعامش نگوارد) موضوع است، و جمله گفتار ما که (معده وی را آفتی رسیده باشد) محمول است». مثال های دیگر برای موضوع مرکب: «مَن عَرَفَ نفْسَه فَقَد عَرَفَ ربَّه»؛ «هر که آن کند که نباید، آن بیند که نشاید»؛ «جوهر سه بُعدیِ نامیِ حساسِ ناطق، فاعل مختار است»؛ «در مثلث متساوی الساقین، دو زاویه مقابل به دو ضلع مساوی، مساوی است»؛ «هر که نامُخت از گذشتِ روزگار.... هیچ ناموزد ز هیچِ روزگار»؛ «آنکس که مرا بکشت باز آمد پیش» و «این که گویی این کنم یا آن کنم.... خود دلیل اختیار است ای صَنَم». البته موضوع چون حامل محمول است؛ یعنی چیزی بر آن حمل می شود، حتماً باید اسم باشد، و نمی تواند کلمه (فعل) یا ادات (حرف) باشد (به خلاف محمول که می تواند اسم یا فعل باشد). و اگر گاهی، جمله فعلیه، محمول واقع شد، تاویل به اسم می رود و همان اسم، موضوع حقیقی است. مثلاً جمله: «ان تصوموا خیرٌ لکم» و «ان یَسْتَعْفِفْنَ خیرٌ لهُنَّ» تاویل به: «صیامُکم خیرٌ لکم» و «اسْتَعْفافُهُنَّ خیرٌ لهُنَّ» می رود.
مستندات مقاله
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • خوانساری، محمد، منطق صوری.• ابن سینا، حسین بن عبدالله، دانش نامه علائی.• ابن سینا، حسین بن عبدالله، منطق المشرقیین.• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
wikifeqh: محمول_مفرد