محمودشاه درانی

محمودشاه دُرّانی (۱۲۴۴ق)
از پادشاهان سدوزایی افغان (حک ۱۲۱۶-۱۲۴۴ق). او دومین پسر تیمورشاه درّانی و در زمان وفات پدر و جلوس برادرش ـ زمان شاه ـ حاکم هرات بود. هنگامی که زمان شاه در پنجاب اقامت داشت، سر به شورش برداشت، اما با بازگشت سریع زمان شاه شکست خورد و هرات را نیز از کف داد. شهزاده محمود نیز از افغانستان گریخت و به دربار فتحعلی شاه قاجار پناه برد. با پیوستن بارکزاییان به محمود، وی قندهار را تصرف کرد و سپس عازم تسخیر کابل شد و با کمک و حمایت درانیان قندهاری، کابل را فتح کرد و بدین ترتیب دورۀ اول سلطنت محمود شاه شروع شد. او به پاس خدمات بارکزاییان، مناصب مهم مملکتی را میان آنان تقسیم کرد و فتح خان را وزیر اعظم ساخت. شورش غلجاییان افغان و نیز درگیری شیعیان و سنیان در کابل به ضعف حکومت شاه محمود منتهی و موجب سقوط کابل به دست شهزاده شجاع الملک برادر دیگر محمود شد. با زندانی شدن شاه محمود، دورۀ اول حکومت وی پایان یافت. محمود پس از چند سال با فرار از زندان، به فراه نزد پدرش کامران میرزا رفت و تلاش هایش را برای کسب تاج و تخت کابل از سر گرفت. او ابتدا قندهار را به تصرف درآورد و کمی بعد کابل را نیز اشغال کرد و سرانجام با پیوستن سپاهیان شجاع الملک به شاه محمود، دورۀ دوم سلطنت او شروع شد. با این حال دورۀ واقعی اقتدار شاه محمود در دورۀ دوم سلطنت بیشتر محدود به قندهار و کابل بود. پس از آن شاه محمود با کمک فتح خان، هرات را نیز تصرف کرد. بروز شهامت و شجاعت وزیر فتح خان در جنگ هرات، رشک و حسد برادران شاه را برانگیخت. تعدی به حرم شاهی در هرات از سوی دوست محمدخان برادر فتح خان، بهانۀ خوبی به دست بدخواهان وی داد و کامران میرزا وزیر را از دو چشم کور کرد. با این عمل رابطۀ دو دودمان سدوزایی و بارکزایی به تیرگی گرایید و کشور را آشوب فرا گرفت. جنگ و درگیری و ناتوانی شاه، سقوط دولت شاه محمود سدوزایی را نزدیک کرد و سرانجام در ۱۲۳۶ق از نیروهای دوست محمدخان، برادر وزیر فتح خان، در ناحیۀ هندگی واقع در نزدیکی کابل شکست خورد. شاه محمود پس از این شکست، خود را به هرات رساند و به حکومت آن جا بسنده کرد و سرانجام در همان جا درگذشت.