محمدحسین سبحانی

[ویکی اهل البیت] آیت الله محمدحسین سبحانی، فرزند حاج محمدجعفر است. جد وی حاج فرج الله سبحانی خیابانی تبریزی نام داشت. و مادرش نیز شهربانو، دختر اسماعیل میرزا، از فرزندان فتحعلی شاه قاجار بود.
آیت الله شیخ جعفر سبحانی می نویسد: «پدر مرحوم آیت الله سبحانی، بازرگانی به نام حاج محمدجعفر بود که به تجارت جوراب می پرداخت. وی فرزند مرحوم حاج فرج الله و او نیز فرزند مرحوم حاج الله وردی فرزند کربلایی علی فرزند مرادقلی بود. آن چه از این خاندان شنیده ایم، فرد اخیر در دوران زندیه از منطقه غرب آذربایجان به تبریز مهاجرت کرده و هم اکنون خانه وقفی که مرحوم کربلایی علی برای فرزندان ذکور خود وقف نموده، در اختیار ماست و تاریخ وقف نامه، که به مهر علمای وقت ممهور است، به سال 1212 ش. برمی گردد».
شیخ محمدحسین در شب نوزده رمضان المبارک 1300 ق. در شهر تبریز به دنیا آمد. حاج ملا علی واعظ خیابانی در کتاب علمای معاصرین به نقل از آیت الله شیخ محمدحسین می نویسد: «مطابق آن چه خودشان در ترجمه و شرح حالش مرقوم فرموده اند، بدین قرار است که می فرماید: تولد؛ عبدالفقیر آثم مفتقر الی رحمة ربه العاصم محمدحسین بن حاج محمدجعفر تبریزی خیابانی، در تبریز شب نوزده شهر رمضان المبارک سنه 1300 واقع شده».
وی در هفت سالگی، به رسم آن دوره، به تحصیل و آموزش قرآن کریم و کتاب های فارسی آن روزگار پرداخت: «چون به هفت سالگی رسیدم، مشغول تعلم قرآن مجید و بعض کتب فارسیه شدم».
تولد آیت الله محمدحسین تبریزی مصادف با ایام حکومت ناصرالدین شاه قاجار بود؛ دوره ای که حوادث مختلفی در ایران روی داد و تبریز نیز از آثار آن بی نصیب نماند. در این دوره محمدحسین کودکی نه ساله بود که به تحصیل قرآن و فراگیری دروس مکتب خانه ای مشغول بود. مهمترین حوادث این دوره مربوط به واگذاری امتیاز تنباکو است که با شب عید نوروز 1269 ش. (1309 ق) مصادف بود. به موجب فرمان شاه خرید و فروش و ساختن توتون و تنباکو (در داخل و خارج) را که در ممالک محروسه ایران به عمل آورده می شود تا انقضای مدت پنجاه سال از تاریخ امضای این انحصارنامه به ژورتالبوت و شرکای ایشان... واگذار فرموده ایم.
مبارزه میرزای شیرازی با انحصار مذکور، که از محرم سال 1309 ق. آغاز شد، و به تدریج فراگیر شد و علمای طراز اول شهرها، مانند میرزا حسن آشتیانی در تهران و میرزا جوادآقا مجتهد تبریزی در تبریز به مخالفت علنی با عملیات شرکت انگلیسی پرداختند؛ به نقل منابع تاریخی، مقاومت در تبریز از نقاط دیگر شدیدتر بود. در این دوره، والی آذربایجان امیرنظام گروسی بود و کار در این شهر به مقاومت مسلحانه کشید و مردم، مأموران شرکت انگلیسی را از شهر بیرون کردند. ناگفته نماند که در این دوره روس ها نفوذ زیادی در تبریز داشتند. این غائله در پنجم جمادی الثانی 1309 ق. به پایان رسید.
میرزا محمدحسین پس از فراگیری آموزش های اولیه و فراگیری قرآن کریم، در مسیر تحصیل علوم دینی قدم گذاشت و وارد یکی از مدارس علمیه مهم تبریز، یعنی «مدرسه طالبیه»، شد. از آن پس تا 27 سالگی در آن مدرسه کهن به تحصیل پرداخت و مراحل عالی تحصیلی را در آنجا پیمود. مراحل تحصیل وی در مدرسه طالبیه به دو دوره تقسیم می شود:
میرزا محمدحسین تبریزی، تنها به ذکر گذراندن این دوره بسنده می کند و به استادان خود در این دوره اشاره نمی کند؛ دوره ای که می تواند مربوط به حدود سال های 1310 تا 1314 ق. باشد؛ چنان که می نویسد: «پس از آن به تحصیل مقدمات عربیه در مدرسه طالبیه... (پرداختم)».