محمدحسن شریعت سنگلجی ( زادهٔ ۱۲۷۱ – درگذشتهٔ ۱۳۲۲ هـ. ش. ) روحانی ایرانی و نخستین مروج افکار بازنگری در تشیع و زدودن خرافات از مذهب است. طرفدارانش وی را اصلاحگر و نواندیش دینی می نامند و او را با لوتر و کالون مقایسه می کنند؛ و مخالفانش او را بدعت گذار و کج اندیش می خوانند. دربارۀ آراء و اقوال و احوال او مقالات بسیاری نوشته شده است. در بعضی از منابع غربی به جای نام وی، به اشتباه، نام جدّش رضاقلی را ذکر کرده اند. وی دایی محمدجواد مشکور است.
... [مشاهده متن کامل]
وی تحصیلات خود را ابتدا نزد پدرش شیخ حسن شروع نمود و سپس به مدرسهٔ میرزا زکی وارد شد. آنگاه دوره های تکمیلی را نزد علمایی همچون عبدالنبی نوری، میرزا حسن کرمانشاهی، میرزا هاشم اشکوری و فضل الله نوری ادامه داد. سپس همراه برادرش عازم نجف شد و مدت چهار سال نزد محمد حسین نائینی و ابوالحسن اصفهانی و ضیاءالدین عراقی به تحصیل علم پرداخت. پس از بازگشت از نجف تحت تأثیر درسهای اسدالله خرقانی به اصلاح گری دینی، بازگشت به قرآن و به گفتهٔ خود، به مبارزه با خرافات و بدعت های دینی پرداخت.
او به واسطهٔ عقاید خاصی که داشت، مورد حمله روحانیان رسمی در حوزه قرار گرفت و مقالات و انتقادات زیادی در خصوص کتاب ها و نظریات وی منتشر گردید.
عقاید وی ازمیان نوشته هایش قابل درک است. در مقدمه کتاب کلید فهم قرآن می نویسد:
«مطالعه قرآن مرا متنبه و آگاه نمود که باید در کتاب خدا و دستور آسمانی تدبر کرد زیرا که فهم دین و عمل به شریعت سیدالمرسلین، موکول است بر تدبر در آیات قرآنی، و قرآن، کتابی است فلسفی و اجتماعی و اخلاقی و حقوقی و نباید به صرف خواندن ظاهر آن قناعت کرد. پس از تدبر در قرآن، به حول و قوه الهی زنجیر تقالید را پاره کرده، پرده تعصبات و موهومات را دریدم و بار گران خرافات را از دوش برانداختم. »
«و جهت دیگر دشمنی اقران و ابناء زمان ( با من ) این بود که خداوند متعال مرا هدایت به شناختن دین فرمود، دیدم در دین خرافاتی پیدا شده است و به قرآن اباطیل و موهوماتی نسبت می دهند و در جامعه ما بجای دین اسلام از ادیان باطله و خرافات امم خالیه اصولی و احکامی جایگزین شده است که امتیاز میان اسلام و خرافات داده نمی شود, هزار گونه شرک و بت پرستی باسم دین توحید رونق پیدا کرده و هزار قسم بدعت و خرافت بنام سنت پیغمبر رایج شده است و اگر مسلمین به همین طریق پیش بروند و امتیاز میان حقیقت و مجاز داده نشود، هیچ عاقل و درس خوانده ای در دین نمی ماند. »
... [مشاهده متن کامل]
وی تحصیلات خود را ابتدا نزد پدرش شیخ حسن شروع نمود و سپس به مدرسهٔ میرزا زکی وارد شد. آنگاه دوره های تکمیلی را نزد علمایی همچون عبدالنبی نوری، میرزا حسن کرمانشاهی، میرزا هاشم اشکوری و فضل الله نوری ادامه داد. سپس همراه برادرش عازم نجف شد و مدت چهار سال نزد محمد حسین نائینی و ابوالحسن اصفهانی و ضیاءالدین عراقی به تحصیل علم پرداخت. پس از بازگشت از نجف تحت تأثیر درسهای اسدالله خرقانی به اصلاح گری دینی، بازگشت به قرآن و به گفتهٔ خود، به مبارزه با خرافات و بدعت های دینی پرداخت.
او به واسطهٔ عقاید خاصی که داشت، مورد حمله روحانیان رسمی در حوزه قرار گرفت و مقالات و انتقادات زیادی در خصوص کتاب ها و نظریات وی منتشر گردید.
عقاید وی ازمیان نوشته هایش قابل درک است. در مقدمه کتاب کلید فهم قرآن می نویسد:
«مطالعه قرآن مرا متنبه و آگاه نمود که باید در کتاب خدا و دستور آسمانی تدبر کرد زیرا که فهم دین و عمل به شریعت سیدالمرسلین، موکول است بر تدبر در آیات قرآنی، و قرآن، کتابی است فلسفی و اجتماعی و اخلاقی و حقوقی و نباید به صرف خواندن ظاهر آن قناعت کرد. پس از تدبر در قرآن، به حول و قوه الهی زنجیر تقالید را پاره کرده، پرده تعصبات و موهومات را دریدم و بار گران خرافات را از دوش برانداختم. »
«و جهت دیگر دشمنی اقران و ابناء زمان ( با من ) این بود که خداوند متعال مرا هدایت به شناختن دین فرمود، دیدم در دین خرافاتی پیدا شده است و به قرآن اباطیل و موهوماتی نسبت می دهند و در جامعه ما بجای دین اسلام از ادیان باطله و خرافات امم خالیه اصولی و احکامی جایگزین شده است که امتیاز میان اسلام و خرافات داده نمی شود, هزار گونه شرک و بت پرستی باسم دین توحید رونق پیدا کرده و هزار قسم بدعت و خرافت بنام سنت پیغمبر رایج شده است و اگر مسلمین به همین طریق پیش بروند و امتیاز میان حقیقت و مجاز داده نشود، هیچ عاقل و درس خوانده ای در دین نمی ماند. »
