[ویکی فقه] حافظ دراز، محمداحسن پیشاوری، محدّث ، فقیه و واعظ اهل پنجاب و ساکن پیشاور است.
لقب وی استادالعلماء بود و به سبب از برداشتن قرآن «حافظ» خوانده می شد و چون بلند قامت بود به «حافظ دراز» مشهور گشت. وی در ۱۲۰۲ در پنجاب در خانواده ای مذهبی و اهل علم به دنیا آمد. جدّش حافظ محمداشرف، پدرش حافظ محمدصدیق، و مادرش از عالمان دین و از حافظان و واعظان بودند. وی علوم دینی را نزد مادرش آموخت و در این علوم ، از جمله در منطق و حکمت ، متبحر شد. افزون بر اقامه فرایض دینی ، مجلس درس تشکیل داد و پدر حافظ دراز، از خوشاب (شهری در پنجاب) به پیشاور انتقال یافت و در آن جا ماندگار شد. حافظ دراز نیز در همین شهر مقیم شد و به تدریس و تربیت شاگردانی پرداخت که از پنجاب، کابل ، قندهار ، غزنه، هرات، سمرقند و بخارا نزد او می رفتند. مذهب وی حنفی مذهب و پیرو طریقت عبدالقادر گیلانی بود. فعالیت اجتماعی حافظ دراز علاوه بر تدریس، به وعظ و سخنرانی نیز اهتمام وافر داشت تا آن جا که به واعظ مشهور شد. سخنرانیهایش غالبآ وعظ دینی و مبتنی بر عقاید اهل سنّت و جماعت بود و بر مردم تأثیر فراوان می گذاشت. وی در مقام وعظ، بی محابا به انتقاد از حکمرانان وقت می پرداخت. آثار او آثاری به زبان عربی و فارسی از خود بر جای گذاشته که از آن جمله است مِنَحُ الباری فی شرح صحیح البخاری، شرحی مبسوط به فارسی از الجامع الصحیح ابوعبداللّه محمد بن اسماعیل بخاری . این کتاب که به شیوه ای آسان و قابل فهم نگاشته شده، به کوشش میرزامحمدصادق در ۱۲۷۹ در پیشاور به چاپ رسید. در برخی منابع، نام این کتاب منهج الباری فی شرح صحیح البخاری ثبت شده است. حافظ دراز رساله ای دارد با عنوان رساله عجیبه و تحفه غریبه که آن را به حکمران کابل تقدیم کرده است. این رساله، که مجموعآ ۲۴ صفحه و شش فصل دارد، در بیان و شرح فریضه جهاد با کافران و ترغیب به مبارزه با استعمار انگلیس است. نسخه خطی این رساله در کتابخانه دانشکده اسلامیه پیشاور (ش۸۳۰) نگهداری می شود. حاشیه بر شرح السلمِ قاضی مبارک، حواشی بر تتمه آخوند یوسف، تفسیر سوره یوسف و تفسیر ] تا آخر قرآن ، و پاسخ سؤالات حاکم بخارا از دیگر آثار اوست. وفات حافظ دراز در ۱۲۶۳ درگذشت. فهرست منابع (۱) عبدالحی حسنی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۹/۱۹۷۹. (۲) رحمان علی، تذکره علمای هند، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴. (۳) ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، لاهور ۱۹۸۵. (۴) محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴؛
لقب وی استادالعلماء بود و به سبب از برداشتن قرآن «حافظ» خوانده می شد و چون بلند قامت بود به «حافظ دراز» مشهور گشت. وی در ۱۲۰۲ در پنجاب در خانواده ای مذهبی و اهل علم به دنیا آمد. جدّش حافظ محمداشرف، پدرش حافظ محمدصدیق، و مادرش از عالمان دین و از حافظان و واعظان بودند. وی علوم دینی را نزد مادرش آموخت و در این علوم ، از جمله در منطق و حکمت ، متبحر شد. افزون بر اقامه فرایض دینی ، مجلس درس تشکیل داد و پدر حافظ دراز، از خوشاب (شهری در پنجاب) به پیشاور انتقال یافت و در آن جا ماندگار شد. حافظ دراز نیز در همین شهر مقیم شد و به تدریس و تربیت شاگردانی پرداخت که از پنجاب، کابل ، قندهار ، غزنه، هرات، سمرقند و بخارا نزد او می رفتند. مذهب وی حنفی مذهب و پیرو طریقت عبدالقادر گیلانی بود. فعالیت اجتماعی حافظ دراز علاوه بر تدریس، به وعظ و سخنرانی نیز اهتمام وافر داشت تا آن جا که به واعظ مشهور شد. سخنرانیهایش غالبآ وعظ دینی و مبتنی بر عقاید اهل سنّت و جماعت بود و بر مردم تأثیر فراوان می گذاشت. وی در مقام وعظ، بی محابا به انتقاد از حکمرانان وقت می پرداخت. آثار او آثاری به زبان عربی و فارسی از خود بر جای گذاشته که از آن جمله است مِنَحُ الباری فی شرح صحیح البخاری، شرحی مبسوط به فارسی از الجامع الصحیح ابوعبداللّه محمد بن اسماعیل بخاری . این کتاب که به شیوه ای آسان و قابل فهم نگاشته شده، به کوشش میرزامحمدصادق در ۱۲۷۹ در پیشاور به چاپ رسید. در برخی منابع، نام این کتاب منهج الباری فی شرح صحیح البخاری ثبت شده است. حافظ دراز رساله ای دارد با عنوان رساله عجیبه و تحفه غریبه که آن را به حکمران کابل تقدیم کرده است. این رساله، که مجموعآ ۲۴ صفحه و شش فصل دارد، در بیان و شرح فریضه جهاد با کافران و ترغیب به مبارزه با استعمار انگلیس است. نسخه خطی این رساله در کتابخانه دانشکده اسلامیه پیشاور (ش۸۳۰) نگهداری می شود. حاشیه بر شرح السلمِ قاضی مبارک، حواشی بر تتمه آخوند یوسف، تفسیر سوره یوسف و تفسیر ] تا آخر قرآن ، و پاسخ سؤالات حاکم بخارا از دیگر آثار اوست. وفات حافظ دراز در ۱۲۶۳ درگذشت. فهرست منابع (۱) عبدالحی حسنی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۷، حیدرآباد، دکن ۱۳۹۹/۱۹۷۹. (۲) رحمان علی، تذکره علمای هند، لکهنو ۱۳۱۲/۱۸۹۴. (۳) ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب، ج۴، لاهور ۱۹۸۵. (۴) محمدامیر شاه قادری، تذکره علماء و مشائخ سرحد، ج۱، پیشاور ۱۳۸۳/ ۱۹۶۴؛