محمد بن علی بن موسی ( ۱۰ رجب ۱۹۵ ه. ق – آخرین روز ذی القعده ۲۲۰ ه. ق ) که کنیهٔ او ابوجعفر و ملقب به جواد و تقی است، نهمین امام شیعیان دوازده امامی بعد از پدرش علی بن موسی الرضا و پیش از پسرش هادی می باشد. محمد تقی در سال ۱۹۵ ه. ق در مدینه به دنیا آمد و در دوران کودکی، پدرش را از دست داد. مادرش کنیزی از نوبیا در شمال آفریقا، یا از امپراطوری روم شرقی بود.
... [مشاهده متن کامل]
محمد تقی بیشترِ سال های کودکی خود را در مدینه و به دور از پدر به سر برد. به این دلیل که وقتی پدرش، در پی احضار مأمون، برای برعهده گرفتن ولایتعهدیِ وی از مدینه خارج شد، هیچ یک از اعضای خانواده اش را با خود همراه نکرد. به نوشتهٔ طبری، مورخ اهل سنت، مأمون دخترش ام حبیب را به عقد رضا درآورد و دختر دیگرش ام فضل را برای محمد تقی، که در آن زمان سن کمی داشت، عقد کرد. منابعِ دیگر، ازدواج محمد تقی با ام فضل را مربوط به سال ۲۱۵ ه. ق، یعنی بعد از مرگِ رضا، و در دوران امامتِ محمد تقی می دانند.
دورنمای یک امامِ نابالغ، باعث شک و شبهه های زیادی در جامعهٔ آن روز شیعه شد. به این دلیل که برخی از زعمای امامیه، بلوغ را لازمهٔ امامت می دانستند؛ لذا به سمت احمد بن موسی، عموی محمد تقی گرایش پیدا کردند و فرقهٔ احمدیه را شکل دادند. برخی دیگر با اعتقاد به پایان یافتنِ امامت با موسی کاظم، که پیش از آن شایع شده بود؛ به واقفیه پیوستند و به مؤلفه مشهور شدند. در مقابلِ این فرقه ها، حامیان محمد تقی، استدلال می کردند که علمِ امامت ربطی به سن و سال ندارد؛ همان طور که سنِ کمِ عیسی مانعِ نزول وحی بر وی نشد.
به دلیل اختناق موجود و همچنین گسترش جمعیت شیعه، ارتباط محمد تقی با شیعیانش بیشتر از طریق نامه نگاری بود. محمد تقی همچنین وکلای زیادی در اقصی نقاط حکومت اسلامی داشت که به نمایندگی از او امور شیعیان را سامان می دادند. این شبکهٔ وکالت که در دوران ائمهٔ پیشین بنیان گذاشته شده بود، کم کم شکل سیاسی پیدا کرد. مأمون که محمد تقی را با شورش های پراکندهٔ شیعیان مرتبط می دانست، برای کنترلش، او را به بغداد فراخواند و دخترش ام فضل را به ازدواج او درآورد. عباسیان که این ازدواج و ورود محمد تقی به دستگاه خلافت را برخلاف منافع خود می دانستند، با برگزاری مناظره های علمی، سعی در کم کردن اعتبار او کردند.
محمد تقی بعدها اجازه پیدا کرد به مدینه برگردد؛ اما ام فضل، که از او صاحب فرزند نمی شد، با او سر ناسازگاری گذاشت. بعد از مرگ مأمون، محمد تقی که مورد سوءظن واقع شده بود، دوباره به بغداد فراخوانده شد. بنابر برخی راویان شیعه و سنی از قبیل مسعودی و ابن صباغ، محمد تقی به تحریک خلیفهٔ جدید، معتصم، و به دست همسرش ام فضل مسموم شد. او با ۲۵ سال سن، کوتاه ترین دوران زندگی را در بین امامان شیعیان دوازده امامی به خود اختصاص داده است. هادی و موسی معروف به مبرقع، از جمله فرزندان محمد تقی به شمار می آیند. اسامیِ دختران وی گوناگون ذکر شده است. همهٔ این فرزندان از سمانه متولد شدند و محمد تقی از ام فضل صاحب فرزندی نشده است. مقبرهٔ محمد تقی در کاظمین در جوار قبر جدش کاظم واقع شده است و به حرم کاظمین معروف است.
... [مشاهده متن کامل]
محمد تقی بیشترِ سال های کودکی خود را در مدینه و به دور از پدر به سر برد. به این دلیل که وقتی پدرش، در پی احضار مأمون، برای برعهده گرفتن ولایتعهدیِ وی از مدینه خارج شد، هیچ یک از اعضای خانواده اش را با خود همراه نکرد. به نوشتهٔ طبری، مورخ اهل سنت، مأمون دخترش ام حبیب را به عقد رضا درآورد و دختر دیگرش ام فضل را برای محمد تقی، که در آن زمان سن کمی داشت، عقد کرد. منابعِ دیگر، ازدواج محمد تقی با ام فضل را مربوط به سال ۲۱۵ ه. ق، یعنی بعد از مرگِ رضا، و در دوران امامتِ محمد تقی می دانند.
دورنمای یک امامِ نابالغ، باعث شک و شبهه های زیادی در جامعهٔ آن روز شیعه شد. به این دلیل که برخی از زعمای امامیه، بلوغ را لازمهٔ امامت می دانستند؛ لذا به سمت احمد بن موسی، عموی محمد تقی گرایش پیدا کردند و فرقهٔ احمدیه را شکل دادند. برخی دیگر با اعتقاد به پایان یافتنِ امامت با موسی کاظم، که پیش از آن شایع شده بود؛ به واقفیه پیوستند و به مؤلفه مشهور شدند. در مقابلِ این فرقه ها، حامیان محمد تقی، استدلال می کردند که علمِ امامت ربطی به سن و سال ندارد؛ همان طور که سنِ کمِ عیسی مانعِ نزول وحی بر وی نشد.
به دلیل اختناق موجود و همچنین گسترش جمعیت شیعه، ارتباط محمد تقی با شیعیانش بیشتر از طریق نامه نگاری بود. محمد تقی همچنین وکلای زیادی در اقصی نقاط حکومت اسلامی داشت که به نمایندگی از او امور شیعیان را سامان می دادند. این شبکهٔ وکالت که در دوران ائمهٔ پیشین بنیان گذاشته شده بود، کم کم شکل سیاسی پیدا کرد. مأمون که محمد تقی را با شورش های پراکندهٔ شیعیان مرتبط می دانست، برای کنترلش، او را به بغداد فراخواند و دخترش ام فضل را به ازدواج او درآورد. عباسیان که این ازدواج و ورود محمد تقی به دستگاه خلافت را برخلاف منافع خود می دانستند، با برگزاری مناظره های علمی، سعی در کم کردن اعتبار او کردند.
محمد تقی بعدها اجازه پیدا کرد به مدینه برگردد؛ اما ام فضل، که از او صاحب فرزند نمی شد، با او سر ناسازگاری گذاشت. بعد از مرگ مأمون، محمد تقی که مورد سوءظن واقع شده بود، دوباره به بغداد فراخوانده شد. بنابر برخی راویان شیعه و سنی از قبیل مسعودی و ابن صباغ، محمد تقی به تحریک خلیفهٔ جدید، معتصم، و به دست همسرش ام فضل مسموم شد. او با ۲۵ سال سن، کوتاه ترین دوران زندگی را در بین امامان شیعیان دوازده امامی به خود اختصاص داده است. هادی و موسی معروف به مبرقع، از جمله فرزندان محمد تقی به شمار می آیند. اسامیِ دختران وی گوناگون ذکر شده است. همهٔ این فرزندان از سمانه متولد شدند و محمد تقی از ام فضل صاحب فرزندی نشده است. مقبرهٔ محمد تقی در کاظمین در جوار قبر جدش کاظم واقع شده است و به حرم کاظمین معروف است.
