[ویکی فقه] حاکم نیشابوری، ابوعبداللّه محمد بن عبداللّه ضَبّی طهمانی، محدث، قاضی و تراجم نگار شافعی قرن چهارم بود.
او در ۳ ربیع الاول ۳۲۱ در نیشابور به دنیا آمد. ابن خلکان علت شهرت وی را به حاکم، اشتغال او به منصب قضا دانسته، گرچه حاکم از جمله القابی بوده است که محدّثان آن را برای کسانی به کار می برده اند که به جمیع احادیث، از حیث متن و سند و جرح و تعدیل و تاریخ، احاطه داشته باشد حاکم نیشابوری به ابن البَیع (بَیع به معنای کسی است که میان بارزگانان واسطه گری می کند) شهرت داشته است که احتمالا نشان دهنده شغل نیاکان اوست. نسبت ضبّی و طهمانی را نیز از اجداد مادریِ خود گرفته است.
تحصیلات نیشابوری
حاکم در کودکی، نزد پدر و دایی اش تحصیل علم را آغاز کرد. نخستین بار در نُه سالگی سماع حدیث کرد و در ۳۳۴ نزد ابو حاتم ابن حبان حدیث شنید. وی از پدرش ــکه موفق به دیدار مسلم بن حجاج، صاحب الجامع الصحیح، شده بودــ حدیث روایت کرده است. حاکم قرآن را در خراسان و عراق نزد ابو عبد اللّه محمد بن ابی منصور صرام و احمد بن سهل اشنانی و استادان دیگر آموخت. در فقه شاگرد ابو سهل محمد بن سلیمان صعلوکی، ابو الولید حسّان بن محمد نیشابوری و ابوبکر احمد بن اسحاق صبغی (از فقیهان بنام شافعی) بود و مناسبات علمی مستحکمی میان او و حاکم وجود داشت، به گونه ای که صبغی در جرح و تعدیل و علل به حاکم مراجعه می کرد و اداره و تولیت اوقاف مدرسه خود، دارالسنّه، را به حاکم واگذاشت
مصاحب نیشابوری در تصوف
حاکم در تصوف مصاحب ابوعمرو بن نُجَید و جعفرِ خلدی و ابوعثمان مغربی بود و با کسانی چون ابوبکر محمد بن عمر جعابی، محدّث کثیرالحفظ امامی و ابو علی حسین بن محمد ماسرجسی نیشابوری که حافظ ترین محدّث روزگار خویش بود و ابوالحسن دارقطنی، محدّث مشهور، به مذاکره علمی می پرداخت. حاکم دو بار به عراق و حجاز سفر کرد نخست چند ماه پس از مرگ اسماعیل صفّار در ۳۴۱، که راهی شهرهای خراسان و ماوراءالنهر گردید و بار دیگر در ۳۶۸. گفته اند که حاکم حدود هزار شیخ داشت.
مشایخ حاکم نیشابوری
...
او در ۳ ربیع الاول ۳۲۱ در نیشابور به دنیا آمد. ابن خلکان علت شهرت وی را به حاکم، اشتغال او به منصب قضا دانسته، گرچه حاکم از جمله القابی بوده است که محدّثان آن را برای کسانی به کار می برده اند که به جمیع احادیث، از حیث متن و سند و جرح و تعدیل و تاریخ، احاطه داشته باشد حاکم نیشابوری به ابن البَیع (بَیع به معنای کسی است که میان بارزگانان واسطه گری می کند) شهرت داشته است که احتمالا نشان دهنده شغل نیاکان اوست. نسبت ضبّی و طهمانی را نیز از اجداد مادریِ خود گرفته است.
تحصیلات نیشابوری
حاکم در کودکی، نزد پدر و دایی اش تحصیل علم را آغاز کرد. نخستین بار در نُه سالگی سماع حدیث کرد و در ۳۳۴ نزد ابو حاتم ابن حبان حدیث شنید. وی از پدرش ــکه موفق به دیدار مسلم بن حجاج، صاحب الجامع الصحیح، شده بودــ حدیث روایت کرده است. حاکم قرآن را در خراسان و عراق نزد ابو عبد اللّه محمد بن ابی منصور صرام و احمد بن سهل اشنانی و استادان دیگر آموخت. در فقه شاگرد ابو سهل محمد بن سلیمان صعلوکی، ابو الولید حسّان بن محمد نیشابوری و ابوبکر احمد بن اسحاق صبغی (از فقیهان بنام شافعی) بود و مناسبات علمی مستحکمی میان او و حاکم وجود داشت، به گونه ای که صبغی در جرح و تعدیل و علل به حاکم مراجعه می کرد و اداره و تولیت اوقاف مدرسه خود، دارالسنّه، را به حاکم واگذاشت
مصاحب نیشابوری در تصوف
حاکم در تصوف مصاحب ابوعمرو بن نُجَید و جعفرِ خلدی و ابوعثمان مغربی بود و با کسانی چون ابوبکر محمد بن عمر جعابی، محدّث کثیرالحفظ امامی و ابو علی حسین بن محمد ماسرجسی نیشابوری که حافظ ترین محدّث روزگار خویش بود و ابوالحسن دارقطنی، محدّث مشهور، به مذاکره علمی می پرداخت. حاکم دو بار به عراق و حجاز سفر کرد نخست چند ماه پس از مرگ اسماعیل صفّار در ۳۴۱، که راهی شهرهای خراسان و ماوراءالنهر گردید و بار دیگر در ۳۶۸. گفته اند که حاکم حدود هزار شیخ داشت.
مشایخ حاکم نیشابوری
...
wikifeqh: محمدبن_عبدالله_طهمانی