محله سر باغ

محله سر باغ، نام یکی از محله های شیراز قدیم می باشد. پیشتر خیابان به معنای امروزی نبود، هر شهر و دیاری با محله ها شناخته و گذرها و معابر همه در قالب یک محله تعریف و نامگذاری می شد. شیراز نیز مانند سایر شهرهای ایران، از محله ها و دروازه های متعددی تشکیل شده بود، محله هایی که با وجود گذر ایام، نام بعضی از آن ها زبان به زبان گشته و ماندگار است. محله های بیات، گذر سیداسماعیل، سنگ سیاه، سردزک و درب شیخ از جمله این محله ها به شمار می رود. یکی از محله های قدیمی شیراز سر باغ نام دارد که در گذشته پررونق بوده است. این محله، محله ای بوده که در مجاورت باغی بزرگ قرار داشته است. [ ۱] در کنار این باغ، خانه هایی ساخته شد و محله سرباغ به وجود آمد، ولی بعداً و در طول زمان، این باغ از رونق افتاد و به صورت اراضی محدودتری تقسیم شد و هم اکنون اثری از آن بر جا نیست و به جای آن ساختمان هایی را پدیدآورده اند. [ ۲]
وجه تسمیه آن به باغ اتابک و قرار داشتن آن در این محله بر می گردد. در ابتدای محله، باغ بزرگی به نام باغ اتابک قرار داشت که البته امروز دیگر وجود ندارد. آن باغ متعلق به یکی از اتابکان فارس به نام سعد ابن زنگی بوده که دورانی بر شیراز حکمرانی می کرده است، البته برخی مورخین نام محله را برگرفته از باغی می دانند که توسط عضدالدوله دیلمی در این منطقه ایجاد گردیده است. از آثاری که اتابک سعد ابن زنگی در شیراز بنا کرد و امروزه نیز کارایی خود را حفظ کرده، مسجدی است که به مسجد جامع جدید یا مسجد نو مشهور است. [ ۱]
سر باغ در زمان قدیم به محله میدان شاه، محله سنگ سیاه، محله سردزک و محله درب مسجد منتهی می شد و حد فاصل این محله و محله سنگ سیاه، گذر باریکی به نام محله ارمنی ها وجود داشت. [ ۱]
از محله سر باغ این روزها تنها چند خانه قاجاری به همراه طاق بیضایی ها و آب انبار حاج زالی باقیمانده است که در نوع خود بسیار عالی و زیبا بوده و قابل بررسی به شمار می روند. محله ای که انتهایش کاملاً تخریب و خیابان ۹ دی در آن احداث شده است، اما بخشی از این محله که شامل گذر سر باغ ( گذر خانقاه احمدی ) و کوچه هفت پیچ می باشد و با محله سنگ سیاه و بازار مرغ دیوار به دیوار است را می توان احیا کرد. گذر سر باغ از چند جهت در بافت تاریخی شیراز اهمیت فراوانی دارد: در مجاورت حرم مطهر حضرت احمد ابن موسی الکاظم شاهچراغ ( ع ) قرار دارد، از طاق ها و بناهای قدیمی که به لحاظ گردشگری اهمیت فراوانی دارند برخوردار است و خیابان ۹ دی را به گذر تاریخی سنگ سیاه متصل می کند. در حال حاضر وضعیت محله تعریف چندانی ندارد و ساکنان آن از مشکلات به ستوه آمده اند. ساکنان محل، تخریب برخی از خانه های تاریخی را در گذر سر باغ مشکل اصلی می دانند و از آنجا که دیوارهای آن ها تخریب شده به محل تجمع معتادان و مهاجران خارجی تبدیل شده است. همچنین بیشتر خانه های قدیمی به دلیل اختلاف بین ورثه یا رها شدن توسط مالکان، به اجاره یا اشغال معتادان و قاچاقچیان خرده پای مواد مخدر درآمده اند که این امر نه تنها باعث تخریب جلوه های معماری سنتی در این خانه ها شده، بلکه رفت و آمد این قشر سبب بدمنظر شدن گذرها گشته است. کوچه هفت پیچ نیز بیشترین مشکلات را از نظر ناامنی دارد و خیلی ها ترجیح می دهند از ترس جان و مال خود از آن عبور نکنند، به علاوه باریکی کوچه ها و عبور خودروها امنیت عابران را تهدید می کند. جهت مرمت و سنگفرش کردن کف گذر سر باغ اقداماتی انجام شده است اما تاکنون به وضعیت آب انبار و مرمت و بازسازی آن توجهی نشده است. در حال حاضر تنها یک در آهنی قفل شده در ورودی آب انبار وجود دارد که از لابه لای آن مردم زباله به داخل می ریزند و وضعیت بهداشتی ساکنان محله را به مخاطره انداخته است. مرمت مسجد تاریخی مشیر نیز نیمه کاره مانده و از آنجا که یک مرکز تاریخی برای بازدید گردشگران خارجی و همچنین استفاده نمازگزاران محسوب می شود باید بیشتر مورد توجه مسئولان قرار گیرد. اجمالاً می توان گفت نیاز اصلی محلهٔ سرباغ مرمت و امنیت است. با مرمت بناها و آثار تاریخی محله سر باغ و پاکسازی آن از معتادین می توان مسیر ویژه ای برای نشان دادن فرهنگ اصیل و آداب و رسوم این منطقه، معماری ایرانی، هنرهای سنتی و صنایع دستی و تاریخچه شیراز به نسل جوان و گردشگران ایرانی و خارجی فراهم نمود. در صورت مرمت خانه های ارزشمند موجود در این محله، آن ها قابلیت تبدیل شدن به اقامتگاه های گردشگری را دارند. همچنین با مرمت آب انبار حاج زالی و تغییر کاربری اصولی آن می توان جاذبه جدید گردشگری ایجاد کرد. [ ۱]