مَحْفوظ، نَجیب (قاهره ۱۹۱۱ـ۲۰۰۶)
مَحْفوظ، نَجیب
نویسندۀ مصری. دانش آموختۀ فلسفه از دانشگاه قاهره بود. درخشان ترین داستان نویس امروزی جهان عرب است و در ۱۹۸۸ برندۀ جایزۀ نوبل در ادبیات شد. این جایزه ثمرۀ پنج دهۀ کار، ۳۵ رمان و چهارده مجموعۀ داستان کوتاه است. محفوظ نوشتن را با الهام از سلامه موسی و نگارش داستان های کوتاه آغاز کرد. تا اوایل ۱۹۷۰ کارمند کشوری در حوزۀ فرهنگ (ازجمله سینما) بود. در این ایام بازنشسته شد. در حیات کاری محفوظ، چند نقطۀ عطف دیده می شود، ازجمله در اوایل دهۀ ۱۹۴۰، یعنی زمانی که طرح های خود را برای نوشتن رمان های تاریخی (پس از خلق سه اثر) کنار گذاشت و توجه را به هم میهنانش در قرن ۲۰ و نحوۀ برخورد آنان با مسائل رودررویشان معطوف کرد. با رمان هایی، چون قاهرۀ جدید (۱۹۴۶) ملاکی تازه برای قصه نویسی سوسیال رئالیستی عربی به دست داد. نقطۀ اوج این رشته از آثارش، سه گانه (۱۹۵۶ـ۱۹۵۷) است که در آستانۀ انقلاب ۱۹۵۲ منتشر شد. در این اثر ۴۰ سال تلاطم اجتماعی و سیاسی مصر، به صورتی دلکش در ترسیم زندگی، عشق ها، کینه ها، پیشه ها، بحران های مذهبی و درگیری ها در جنبش های گوناگون سیاسی سه نسل از یک دودمان مصری، بازتاب یافته است. این اثر عظیم، که برندۀ جایزۀ دولتی مصر شد، در دورۀ بحران سوئز (۱۹۵۶) و افزایش قدرت و نفوذ ناصر و مصر در جهان عرب و فراسوی آن منتشر گشت. در این کتاب فرم داستانی، به شیوه ای استادانه، مبارزات منتج به انقلاب را به شکلی بی همانند منعکس می کند. ۱۹۵۹ سال مِحوری دیگری در کار محفوظ است. در این سال روزنامۀ الاهرام جنجالی ترین اثر او، بچه های محله ما را چاپ کرد. از دید خوانندگان، این اثر تغییر مسیری آشکار از راهی بود که درسه گانه و رمان های پیش از آن پیموده شده بود. با آن که تنی چند از ناقدان، درون مایۀ آن را نقش دین در جهان زیر سیطرۀ علم دانسته اند، اما بر این نکته تکیه کرده اند که این دست مایه و برخی از تکنیک های اثر، در کتاب های پیشین محفوظ نیز دیده می شود. هیاهویی که بر سر این کتاب برخاست، سبب ممنوعیت آن در مصر شد، اما در ۱۹۶۷، در لبنان به طبع رسید. دفاع محفوظ به هنگام دریافت جایزۀ نوبل از سلمان رشدی، نویسندۀ آیات شیطانی، مسلمانان را به مخالفت با محفوظ و کتاب بچه های محلۀ ما برانگیخت و نویسنده در سوءقصدی به جان او مجروح شد. دزد و سگ ها (۱۹۶۱) را می توان نقد جریان انقلاب در این دهۀ پرآشوب شمرد. این جریان در جنگ ژوئن ۱۹۶۷، در سکونی خفت بار فروخفت. محفوظ پس از این رویداد ویرانگر، با دقتی خارق العاده، به نوشتن یک رشته داستان های رازآمیز و نمادین و تصویرکردن جهانی سرشار از ناخودباوری و تهمت های متقابل پرداخت. با صعود سادات به قدرت (۱۹۷۰)، بازگشت به گذشته، مشغولیت ذهنی بسیاری از نویسندگان مصری شد و مَرایا (۱۹۷۲) اثر این دورۀ محفوظ است. محفوظ پس از بازنشستگی دعوت الاهرام را برای نوشتن ستونی هفتگی پذیرفت که در آن اندیشه های خویش را دربارۀ اوضاع بین المللی و داخلی بیان می کرد. سیاست های جدید سادات، نجیب محفوظ را بر آن داشت که قلم را به موضوعاتی چون کمبود مسکن، فرصت طلبی طبقۀ جدید تجار، نقش مذهب توده پسند در مصر معاصر، و کلبی مسلکی بسیاری از روشنفکران معطوف گرداند. آثار بعدی محفوظ از تازگی تهی است و غالباً درون مایه های گذشته در آن ها تکرار می شود. نقش پیشاهنگی او را اکنون نویسندگان نسل جوان تر برعهده گرفته اند. محفوظ از آوردن زبان گفتاری پرهیز دارد، اما زبان گفت وشنود در آثارش نرم و روان است و برخی از ساختارهای عربی محاوره ای را به کار می گیرد. نهایت استادی محفوظ تلفیق سبک با روایت است و راز تشخّص نویسندگی او در همین مهارت نهفته است. رمان نویسی عربی با آثار محفوظ به بلوغی واقعی رسیده است.
مَحْفوظ، نَجیب
نویسندۀ مصری. دانش آموختۀ فلسفه از دانشگاه قاهره بود. درخشان ترین داستان نویس امروزی جهان عرب است و در ۱۹۸۸ برندۀ جایزۀ نوبل در ادبیات شد. این جایزه ثمرۀ پنج دهۀ کار، ۳۵ رمان و چهارده مجموعۀ داستان کوتاه است. محفوظ نوشتن را با الهام از سلامه موسی و نگارش داستان های کوتاه آغاز کرد. تا اوایل ۱۹۷۰ کارمند کشوری در حوزۀ فرهنگ (ازجمله سینما) بود. در این ایام بازنشسته شد. در حیات کاری محفوظ، چند نقطۀ عطف دیده می شود، ازجمله در اوایل دهۀ ۱۹۴۰، یعنی زمانی که طرح های خود را برای نوشتن رمان های تاریخی (پس از خلق سه اثر) کنار گذاشت و توجه را به هم میهنانش در قرن ۲۰ و نحوۀ برخورد آنان با مسائل رودررویشان معطوف کرد. با رمان هایی، چون قاهرۀ جدید (۱۹۴۶) ملاکی تازه برای قصه نویسی سوسیال رئالیستی عربی به دست داد. نقطۀ اوج این رشته از آثارش، سه گانه (۱۹۵۶ـ۱۹۵۷) است که در آستانۀ انقلاب ۱۹۵۲ منتشر شد. در این اثر ۴۰ سال تلاطم اجتماعی و سیاسی مصر، به صورتی دلکش در ترسیم زندگی، عشق ها، کینه ها، پیشه ها، بحران های مذهبی و درگیری ها در جنبش های گوناگون سیاسی سه نسل از یک دودمان مصری، بازتاب یافته است. این اثر عظیم، که برندۀ جایزۀ دولتی مصر شد، در دورۀ بحران سوئز (۱۹۵۶) و افزایش قدرت و نفوذ ناصر و مصر در جهان عرب و فراسوی آن منتشر گشت. در این کتاب فرم داستانی، به شیوه ای استادانه، مبارزات منتج به انقلاب را به شکلی بی همانند منعکس می کند. ۱۹۵۹ سال مِحوری دیگری در کار محفوظ است. در این سال روزنامۀ الاهرام جنجالی ترین اثر او، بچه های محله ما را چاپ کرد. از دید خوانندگان، این اثر تغییر مسیری آشکار از راهی بود که درسه گانه و رمان های پیش از آن پیموده شده بود. با آن که تنی چند از ناقدان، درون مایۀ آن را نقش دین در جهان زیر سیطرۀ علم دانسته اند، اما بر این نکته تکیه کرده اند که این دست مایه و برخی از تکنیک های اثر، در کتاب های پیشین محفوظ نیز دیده می شود. هیاهویی که بر سر این کتاب برخاست، سبب ممنوعیت آن در مصر شد، اما در ۱۹۶۷، در لبنان به طبع رسید. دفاع محفوظ به هنگام دریافت جایزۀ نوبل از سلمان رشدی، نویسندۀ آیات شیطانی، مسلمانان را به مخالفت با محفوظ و کتاب بچه های محلۀ ما برانگیخت و نویسنده در سوءقصدی به جان او مجروح شد. دزد و سگ ها (۱۹۶۱) را می توان نقد جریان انقلاب در این دهۀ پرآشوب شمرد. این جریان در جنگ ژوئن ۱۹۶۷، در سکونی خفت بار فروخفت. محفوظ پس از این رویداد ویرانگر، با دقتی خارق العاده، به نوشتن یک رشته داستان های رازآمیز و نمادین و تصویرکردن جهانی سرشار از ناخودباوری و تهمت های متقابل پرداخت. با صعود سادات به قدرت (۱۹۷۰)، بازگشت به گذشته، مشغولیت ذهنی بسیاری از نویسندگان مصری شد و مَرایا (۱۹۷۲) اثر این دورۀ محفوظ است. محفوظ پس از بازنشستگی دعوت الاهرام را برای نوشتن ستونی هفتگی پذیرفت که در آن اندیشه های خویش را دربارۀ اوضاع بین المللی و داخلی بیان می کرد. سیاست های جدید سادات، نجیب محفوظ را بر آن داشت که قلم را به موضوعاتی چون کمبود مسکن، فرصت طلبی طبقۀ جدید تجار، نقش مذهب توده پسند در مصر معاصر، و کلبی مسلکی بسیاری از روشنفکران معطوف گرداند. آثار بعدی محفوظ از تازگی تهی است و غالباً درون مایه های گذشته در آن ها تکرار می شود. نقش پیشاهنگی او را اکنون نویسندگان نسل جوان تر برعهده گرفته اند. محفوظ از آوردن زبان گفتاری پرهیز دارد، اما زبان گفت وشنود در آثارش نرم و روان است و برخی از ساختارهای عربی محاوره ای را به کار می گیرد. نهایت استادی محفوظ تلفیق سبک با روایت است و راز تشخّص نویسندگی او در همین مهارت نهفته است. رمان نویسی عربی با آثار محفوظ به بلوغی واقعی رسیده است.
wikijoo: محفوظ،_نجیب_(قاهره_۱۹۱۱ـ۲۰۰۶)