[ویکی فقه] محاسبه نفس (اخلاق). یکی از مهم ترین آموزه های اخلاقی دین اسلام و از جمله اصول اخلاقی و عرفانی که عالمان اخلاق و عارفان به آن توجه ویژه داشته اند، اصل «محاسبه» است.
محاسبه؛ ضدّ فراموشی و غفلت است، و آن این است که انسان در هر شبانه روز وقتی را معیّن نماید که در آن وقت به حساب نفس خود برسد، و طاعات و نافرمانی خود را بررسی نماید. پس اگر نفسش را مقصر یافت آن را مورد سرزنش قرار دهد و گرنه پروردگارش را شکر و سپاس گوید.
محاسبه نفس در روایات
در احادیث نیز به محاسبه نفس اهمیت زیادی داده شده است و پیشوایان دین فراوان پیروان خویش را به آن سفارش نمود اند. در این فرصت به تعدادی از روایات اشاره می شود.
← روایاتی از پیامبر
آنچه در این روایات و روایات مشابه بدان اشاره شده با عناوینی؛ مانند «قبل ان تحاسبوا»، اشاره به آیاتی دارد که در آنها به محاسبه دقیق در روز قیامت می پردازد. که محاسبه بندگان در آن روز بسیار با دقّت انجام خواهد شد، به گونه ای که کوچک ترین اعمال و گفتار انسان حتی به اندازه حبّه و مثقال نیز مورد حساب رسی قرار خواهد گرفت. به عنوان نمونه:۱. خدای تعالی می فرماید: «وَ نَضَعُ الْمَوازینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیمَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً؛ می گذاریم ترازوهای عدل را در روز قیامت، پس هیچ نفسی ظلم کرده نمی شود به هیچ چیز.»۲. «وَ انْ کانَ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ اتَیْنا بِها وَ کَفی بِنا حاسِبینَ ؛ و اگر به قدر خردلی از اعمال ایشان بوده باشد، آن را به حساب خواهیم آورد.»۳. «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ• وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرّاً یَرَهُ ؛ هر کس به قدر ذرّه ای عمل خیر کند آن را خواهد دید و به قدر ذرّه ای از هر کس عمل شرّ سرزند به آن خواهد رسید.»۴. «فَوَرَبِّکَ لَنَسْئَلَنَّهُمْ اجْمَعینَ• عَمَّا کانُوا یَعْمَلُونَ ؛ قسم به پروردگار تو از همه ایشان سؤال خواهیم کرد از آنچه می کنند.»۵. «اقْرَأْ کِتابَکَ کَفی بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسیباً؛ (و به او می گوییم:) کتابت را بخوان، کافی است که امروز، خود حسابگر خویش باشی.»بنابر این، محاسبه ای که انسان در این دنیا به آن امر شده، و آن محاسبه سبب نجات از حساب در آخرت می باشد، این است که هر کس پیش از حضور در دفتر حساب رسی محشر، به حساب خود برسد، و نفس خود را محاسبه نماید، و اعمال و افعال و حرکات و سکنات خود را با میزان و قانون شرع بسنجد تا در روز قیامت، حساب او آسان باشد.
کیفیت محاسبه نفس
...
محاسبه؛ ضدّ فراموشی و غفلت است، و آن این است که انسان در هر شبانه روز وقتی را معیّن نماید که در آن وقت به حساب نفس خود برسد، و طاعات و نافرمانی خود را بررسی نماید. پس اگر نفسش را مقصر یافت آن را مورد سرزنش قرار دهد و گرنه پروردگارش را شکر و سپاس گوید.
محاسبه نفس در روایات
در احادیث نیز به محاسبه نفس اهمیت زیادی داده شده است و پیشوایان دین فراوان پیروان خویش را به آن سفارش نمود اند. در این فرصت به تعدادی از روایات اشاره می شود.
← روایاتی از پیامبر
آنچه در این روایات و روایات مشابه بدان اشاره شده با عناوینی؛ مانند «قبل ان تحاسبوا»، اشاره به آیاتی دارد که در آنها به محاسبه دقیق در روز قیامت می پردازد. که محاسبه بندگان در آن روز بسیار با دقّت انجام خواهد شد، به گونه ای که کوچک ترین اعمال و گفتار انسان حتی به اندازه حبّه و مثقال نیز مورد حساب رسی قرار خواهد گرفت. به عنوان نمونه:۱. خدای تعالی می فرماید: «وَ نَضَعُ الْمَوازینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیمَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً؛ می گذاریم ترازوهای عدل را در روز قیامت، پس هیچ نفسی ظلم کرده نمی شود به هیچ چیز.»۲. «وَ انْ کانَ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ اتَیْنا بِها وَ کَفی بِنا حاسِبینَ ؛ و اگر به قدر خردلی از اعمال ایشان بوده باشد، آن را به حساب خواهیم آورد.»۳. «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ• وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرّاً یَرَهُ ؛ هر کس به قدر ذرّه ای عمل خیر کند آن را خواهد دید و به قدر ذرّه ای از هر کس عمل شرّ سرزند به آن خواهد رسید.»۴. «فَوَرَبِّکَ لَنَسْئَلَنَّهُمْ اجْمَعینَ• عَمَّا کانُوا یَعْمَلُونَ ؛ قسم به پروردگار تو از همه ایشان سؤال خواهیم کرد از آنچه می کنند.»۵. «اقْرَأْ کِتابَکَ کَفی بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسیباً؛ (و به او می گوییم:) کتابت را بخوان، کافی است که امروز، خود حسابگر خویش باشی.»بنابر این، محاسبه ای که انسان در این دنیا به آن امر شده، و آن محاسبه سبب نجات از حساب در آخرت می باشد، این است که هر کس پیش از حضور در دفتر حساب رسی محشر، به حساب خود برسد، و نفس خود را محاسبه نماید، و اعمال و افعال و حرکات و سکنات خود را با میزان و قانون شرع بسنجد تا در روز قیامت، حساب او آسان باشد.
کیفیت محاسبه نفس
...
wikifeqh: محاسبه_نفس_(اخلاق)
[ویکی فقه] محاسبه نفس (ترجمه عباس علی محمودی ). «روش پیشگیری از وقوع جرم»، ترجمه ای سلیس و روان از کتاب محاسبه النفس سید علی بن طاووس حلی (متوفای ۶۶۴ ق) به قلم عباس علی محمودی است.
کتاب؛ مشتمل بر سه بخش پیش گفتار، متن کتاب و تعلیقات مترجم است. در پیش گفتار مطالبی درباره انگیزه مؤلف از نگارش کتاب و شرح حال او ذکر شده است. ساختار متن محاسبه النفس در کتاب شناسی مربوط به آن آمده است. بخش آخر کتاب تعلیقاتی از مترجم بر موضوع محاسبه نفس که به منزله رساله ای تکمیلی بر مطالب کتاب است.
کتاب؛ مشتمل بر سه بخش پیش گفتار، متن کتاب و تعلیقات مترجم است. در پیش گفتار مطالبی درباره انگیزه مؤلف از نگارش کتاب و شرح حال او ذکر شده است. ساختار متن محاسبه النفس در کتاب شناسی مربوط به آن آمده است. بخش آخر کتاب تعلیقاتی از مترجم بر موضوع محاسبه نفس که به منزله رساله ای تکمیلی بر مطالب کتاب است.