مجمع البحرین

[ویکی اهل البیت] به معنای "جای به هم پیوستن دو دریا" در آیه 60 سوره کهف آمده است: «لَا أَبْرَحُ حَتَّی أَبْلُغَ مَجْمَعَ الْبَحْرَیْنِ» (سوره کهف، 60) موسی علیه السلام به غلام خود گفت: پیوسته می روم تا وقتی به جای پیوستن دو دریا رسم.
علامه شعرانی در مورد محل مورد اشاره آیه می گوید: «جای آن به تحقیق معلوم نیست البته تنگه ایست در حوالی شام و مصر که یکی از دریاهای آن به خلیجی می پیوندد».
برخی نیز گفته اند: منتهی الیه دریای روم (مدیترانه) از ناحیه شرقی و منتهی الیه خلیج فارس از ناحیه غربی است که بنابراین مقصود از مجمع البحرین آن قسمت از زمین است که به یک اعتبار در آخر شرقی مدیترانه و به اعتبار دیگر در آخر غربی خلیج فارس قرار دارد و به نوعی مجاز آن را محل اجتماع دو دریا خوانده اند.

[ویکی نور] مجمع البحرین اثر طریحی در موضوع لغت به تدوین معانی لغات غریب قرآن و احادیث ائمه طاهرین(ع) پرداخته و روایاتی را که از طریق شیعه امامیه روایت شده و ناشناخته مانده به زبان عربی توضیح داده است.این اثر در موضوع خود بی نظیر و دارای جایگاه ویژه ای است.
علامه طریحی در سال 1079ق برای پر کردن جای غریب الحدیث شیعه، به این کار عظیم اقدام کرد و از کتابهای بی نظیری در زمینه لغات قرآن و حدیث بهره برد.
متن کتاب به سبک صحاح اللغة جوهری مرتب شده است با این فرق که در «مجمع البحرین» برای سهولت در جستجو برای الف و همزه، ابوابی جداگانه اختصاص یافته است. واژگان کتاب بر اساس ترتیب حروف هجایی و بر مبنای حروف اصلی کلمات تنظیم شده است؛ بدین صورت که معجم برابر تعداد حروف الفباء به 28 کتاب و هر کتاب نیز به ترتیب حروف اصلی کلمه به ابوابی تقسیم شده است.
مولف در مقدمه کتاب به وجوب آموختن زبان عربی و انگیزه تألیف پرداخته است. سپس کتبی که مورد استفاده قرار داده را می شمرد که از آن جمله است: صحاح جوهری، غریبین، الدر النثیر، نهایة ابن اثیر، شمس العلوم، القاموس، مجمع البحار المأنوس، فائق اللغة، و أساسها، المجمل من أجناسها، المغرب الغریب، و شرح النهج العجیب. در پایان نیز سبک تألیف خود را توضیح مختصری می دهد.
ایشان در متن کتاب به ترجمه واژگان در ضمن کتاب هایی می پردازد. هر کتاب حاوی بابهایی است که لام الفعل آنها همان حرف است؛ آن گاه در هر کتاب به تعداد حروف هجا، بر مبنای فاء الفعل، باب ذکر شده است و هر باب نشان دهنده کلماتی است که در ذیل آن باب، فاء الفعلشان همان حرف خواهد بود و در چینش کلمات ذیل هر باب، محوریت با عین الفعل می باشد و آن نیز به ترتیب حروف الفبا از آغاز تا پایان خواهد بود، بدین ترتیب کلمات رباعی و خماسی بعد از ثلاثی قرار می گیرند. مثلا «قبا» که نام مسجدی می باشد ابتدا باید رجوع به لام الفعل می شود که الف (همزه) است در مرحله بعد فاء الفعل آن که حرف «قاف» است، مراجعه می شود؛ یعنی به کتاب الالف و باب القاف.

[ویکی فقه] مجمع البحرین (کتاب). مجمع البحرین و مطلع النیرین، مجموعه ای است از لغات مهم و الفاظ ناآشنایی که در قرآن و روایات اهل بیت علیهم السّلام به کار رفته است که به وسیله شیخ فخرالدین طریحی به رشته تحریر درآمده است. کتاب حاضر از مشهورترین آثار مؤلف به شمار می آید. وی در این کتاب به لغات غریب و نا آشنا اکتفا نکرده و به لغات دیگر نیز پرداخته است.
شیخ فخرالدین طریحی در مقدمه کتاب، انگیزه خود را از نگارش کتاب مجمع البحرین این گونه بیان می فرماید: «و لما صنف فی ایضاح غیر الاحادیث المنسوبة الی الآل کتب متعددة و دفاتر متبددة، و لم یکن لاحد من الاصحاب و لا لغیرهم من اولی الالباب مصنف مستقل موضح لاخبارنا مبین لآثارنا... حدانی ذلک علی الشروع فی تالیف کتاب کاف شاف یرفع عن غریب احادیثنا استارها، و یدفع عن غیر الجلی منها غبارها. ثم انی شفعته بالغرائب القرآنیة و العجائب البرهانیة لیتم الغرض من مجموعی الکتاب و السنة». یعنی: «من دیدم در شرح روایات و احادیث منسوب به غیر معصومین و اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم کتاب های متعددی نگاشته شده است و از میان اصحاب و علمای بزرگ نیز کتابی مستقل در شرح اخبار و روایات معصومین علیه السّلام نگاشته نشده است، لذا بر آن شدم تا در شرح سخنان و احادیث اهل بیت عصمت و طهارت علیه السّلام این کتاب را به نگارش درآورم. من در این کتاب واژه های غریب و نا آشنای قرآنی را نیز بر آن افزودم تا از کتاب و سنت به همراه هم بهره مند گردیم.»
اهمیت کتاب
از امتیازات مهم این کتاب جمع میان لغات مهم در کنار الفاظ غریب و ناآشنای واژه هاست، واژه هایی که در قرآن و سنت طاهره و روایات اهل بیت علیه السّلام وارد شده است و این نکته در درک صحیح معانی آیات قرآن و معانی تفسیری آن بسیار سودمند و مفید است. از این جهت، این کتاب در مباحث تفسیری بسیار مورد توجه و استفاده مفسرین و محققین قرآنی قرار گرفته است. به عبارت دیگر، این کتاب علاوه بر آن که یک کتاب لغت است، کتاب « غریب قرآن » و کتاب « غریب حدیث » نیز به شمار می آید. همچنین، این کتاب در درک صحیح معانی روایات ائمه معصومین علیه السّلام که در زمینه مباحث اعتقادی و فقهی و اخلاقی و دیگر مباحث وارد شده است، بسیار مؤثر و قابل توجه است. نکته دیگر این که، در این کتاب به اسامی بسیاری از پیامبران الهی و راویان احادیث و علما و دانشمندان اسلامی و پادشاهان و شخصیت های بزرگ تاریخی و شرح بسیاری از مباحث عقیدتی نیز اشاره شده است. در حقیقت این کتاب، یک دائرة المعارف از موضوعات گوناگون و مباحث متنوعی می باشد که محققان را برای دستیابی به بسیاری از موضوعات راهنمایی می کند.
ساختار و گزارش محتوا
کتاب شامل شش بخش می باشد. شیخ فخرالدین طریحی در این کتاب، لغات را به پیروی از جوهری بر پایه نظام قافیه ترتیب داده است. بر حسب این نظام، ملاک ترتیب الفبایی لغات در مرتبه اول، حرف پایانی، سپس حرف نخست و سرانجام حرف میانی است. وی در این کتاب همزه و الف را در یک باب آورده و هر یک از حروف الفبا را در عنوان کتابی مستقل آورده است. این کتاب علاوه بر معانی واژه ها، شامل روایات، احادیث، آیات قرآن کریم، بحث های تفسیری و معجزات قرآن، سخنان بزرگان و مطالب فراوان دیگری نیز هست.
منابع
...

[ویکی اهل البیت] مجمع البحرین (کتاب). کتابی است از شیخ فخرالدین طریحی (۹۷۹ - ۱۰۸۵ ھ) که به معناشناسی لغات قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام بکار رفته است می پردازد.
شیخ فخر الدین طریحی نگارش کتاب «مجمع البحرین» را در 16 رجب سال 1079 هجری به پایان رسانده است. وی این کتاب را در جوار بیت الله الحرام، در شهر مکه به نگارش درآورده است. شیخ فخرالدین طریحی این کتاب را بعد از نگارش کتاب «غریب القرآن» و کتاب «غریب الحدیث» نگاشته است.
شیخ فخرالدین طریحی در مقدمه کتاب، انگیزه خود را از نگارش کتاب مجمع البحرین این گونه بیان می فرماید: «و لما صنف فی إیضاح غیر الأحادیث المنسوبة إلی الآل کتب متعددة و دفاتر متبددة، ولم یکن لأحد من الأصحاب ولا لغیرهم من أولی الألباب مصنَف مستقل موضِح لأخبارنا مبین لآثارنا... حدانی ذلک علی الشروع فی تألیف کتاب کاف شاف یرفع عن غریب أحادیثنا أستارها، و یدفع عن غیر الجلی منها غبارها. ثم إنی شفعته بالغرائب القرآنیة والعجائب البرهانیة لیتم الغرض من مجموعی الکتاب والسنة».
یعنی: «من دیدم در شرح روایات و احادیث منسوب به غیرمعصومین و اهل بیت رسول خدا صلی الله علیهم اجمعین کتاب های متعددی نگاشته شده است و از میان اصحاب و علمای بزرگ نیز کتابی مستقل در شرح اخبار و روایات معصومین علیهم السلام نگاشته نشده است، لذا بر آن شدم تا در شرح سخنان و احادیث اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام این کتاب را به نگارش درآورم. من در این کتاب واژه های غریب و ناآشنای قرآنی را نیز بر آن افزودم تا از کتاب و سنت به همراه هم بهره مند گردیم».
از امتیازات مهم این کتاب جمع میان لغات مهم در کنار الفاظ غریب و ناآشنای واژه هاست، واژه هایی که در قرآن و سنت طاهره و روایات اهل بیت علیهم السلام وارد شده است و این نکته در درک صحیح معانی آیات قرآن و معانی تفسیری آن بسیار سودمند و مفید است.
از این جهت، این کتاب در مباحث تفسیری بسیار مورد توجه و استفاده مفسرین و محققین قرآنی قرار گرفته است. به عبارت دیگر این کتاب علاوه بر آن که یک کتاب لغت است، کتاب «غریب قرآن» و کتاب «غریب حدیث» نیز به شمار می آید.
همچنین، این کتاب در درک صحیح معانی روایات ائمه معصومین علیهم السلام که در زمینه مباحث اعتقادی و فقهی و اخلاقی و دیگر مباحث وارد شده است، بسیار مؤثر و قابل توجه است.
نکته دیگر این که در این کتاب به اسامی بسیاری از پیامبران الهی و راویان احادیث و علما و دانشمندان اسلامی و پادشاهان و شخصیت های بزرگ تاریخی و شرح بسیاری از مباحث عقیدتی نیز اشاره شده است.

مَجمعُ البَحْرین
(در لغت به معنای ملتقای دو دریا) در قرآن جایگاهی که موسی و یکی از بندگان صالح خدا (که در برخی روایات، خضر دانسته شده است) در آن جا یکدیگر را ملاقات کردند. (کهف، ۵۹) و تنها یک بار به آن اشاره شده است. این که مجمع البحرین دقیقاً کجاست، میان محققان اختلاف است. برخی آن را تنگۀ جبل طارق و برخی منتهی الیه خلیج فارس از ناحیۀ غربی می دانند.

مجمع البحرین (کتاب). مَجمعَ البحرین (کتاب)
کتابی به فارسی تألیف دارا شکوه (۱۰۲۴ـ۱۰۶۹) دربارۀ عرفان اسلامی و عرفان هندو و تطبیق آن ها با هم. این کتاب نخستین اثری است که در جهان اسلام به عرفان تطبیقی پرداخته است. بهترین چاپ آن همراه با شرح و تفسیر به همت داریوش شایگان فراهم آمده است.