مبسوط

مبسوط (المبسوط) (۱). مَبْسوط (المَبسوط) (۱)
تألیف شیخ طوسی، کتابی به عربی، در فقه امامیه. نخستین کتاب در امامیه که حاوی دورۀ کامل فقه استدلالی است. پیش از این فقیهان امامیه، حتی خود شیخ در کتاب النهایه، از نظر کمّی از حدود مسائل مطرح شده در روایات فراتر نمی رفتند و از نظر اجتهادی نیز فقط به بیان عبارات روایات فقهی با حذف سند اکتفا می کردند. این امر سبب شد تا فقیهان اهل سنت، فقه امامیه را ناچیز بشمارند و بر آن خرده گیرند که مسائل و فروع فقه امامیه اندک است و چنین استدلال کنند که فقیهان امامیه چون به قیاس و رأی عمل نمی کنند، نمی توانند مسائل و احکامی تازه استنباط کنند. او با تألیف این اثر درپی اثبات این مسئله بود که بدون نیاز به قیاس و رأی نیز می توان به بررسی مسائل جدید پرداخت و احکام شرعی آن ها را استنباط کرد. همچنین معتقد بود که منابع روایی امامیه، دارای اصول و کلیاتی است که آن ها را می توان بر فروع و مسائل تازه تطبیق کرد و احکام مسائل جدید را از این راه دریافت. به نظر او روایات امامان (ع) دربردارندۀ احکام شرعی همۀ مسائل است؛ اما نه به صراحت، بلکه گاه به نحو عموم و گاه خصوص، گاه به تلویح و گاه تصریح. بدین گونه شیخ برای نخستین بار در امامیه، فقه تطبیقی و تفریعی را در عمل، در قالب کتاب المبسوط تجربه کرد و حکم همۀ مسائل و فروعاتی را که در کتاب های فقهی اهل سنت بود، بدون اعتنا به قیاس و رأی، بلکه از راه تطبیق و تفریع و مراجعه به روایات امامان (ع) به دست آورد. این کار چنان در امامیه مهم بود که تا سال ها حتی فقیهان امامیه از آرایی که شیخ استنباط کرده بود، پیروی می کردند. المبسوط در ۸ جلد به چاپ رسیده است (تهران ۱۳۸۷ق).

مبسوط (المبسوط) (۲). مَبْسوط (المَبسوط) (۲)
تألیف ابوبکر سرخسی، کتابی به عربی، در فقه حنفی. از کتاب های مهم در حنفیه و دوره ای کامل از فقه آن است. این اثر شرح کتاب الکافی فی فروع الحنفیۀ محمد حنفی ( ـ۳۳۴ق) است و مؤلف بخش اعظم آن را در زندان اورگنج بدون هیچ منبعی از حفظ املا و سپس آن را پس از آزادی از زندان، در فرغانه تکمیل کرده است. این اثر که از کتاب الصلاه آغاز می شود و با کتاب مکاسب پایان می یابد، برای شناخت آرای فقهی ابوحنیفه و دو شاگرد برجسته اش محمد بن حسن شیبانی و ابویوسف قاضی از منابع مهم به شمار می رود. المبسوط در ۳۰ جلد به چاپ رسیده است (بیروت، ۱۴۰۶ق).