مائوری (Maori)
مائوری
(در نیوزیلند به معنی «بومی» یا «محلی») قومی پولینزیایی در نیوزیلند. شمار آنان به ۴۳۵هزار نفر، یعنی حدود ۱۵ درصد کل جمعیت این کشور می رسد و تقریباً ۸۹ درصدشان در شمال جزیره زندگی می کنند. تمدن مائوری نقطه های قوّت خاصی از حیث جنگ، کشت و زرع، دریانوردی و صنایع دستی چوبی و سنگی داشت. پیش از ورود خط و نوشتار به وسیلۀ اروپاییان، سخنوری و تاریخ شفاهی و حکاکی بر چوب مهم ترین ابزارهای ثبت منابع فرهنگی مائوری ها بود. اسطوره شناسی و کیهان شناسی مائوری فوق العاده بسط یافته بود. زبان مائوری به شاخۀ شرقی خانوادۀ زبانی آسترونزی تعلق دارد. بر اساس «قانون زبان مائوری» مصوّب ۱۹۸۷، این زبان به منزلۀ زبان رسمی نیوزیلند به رسمیت شناخته شد. مائوری ها، احتمالاً از راه هاوایی و ساوایی، از حدود ۸۵۰م به نیوزیلند کوچیدند و تمدن شکوفایی را در سرتاسر این کشور پدید آوردند و ساکنان اصلی این جزیره، یعنی موریوری ها، را به سمت ساوت آیلند (جزیرۀ جنوبی)و جزیرۀ چَتمراندند. نخستین تماس با اروپاییان در اواخر قرن ۱۸ برقرار شد. تا حدود ۱۸۶۰، روابط میان مائوری ها و مهاجران اروپایی عموماً مطلوب، اگرچه استوار براساس بهره برداری اقتصادی متقابل، بود. هرچند پیمان های میان بومیان و اروپاییان حاکمیت مائوری ها را به رسمیت شناخته بود، «پیمان وایتانگی» در ۱۸۴۰ با دامن زدن شدید به مهاجرت بریتانیایی ها عملاً به استقلال سیاسی مائوری ها پایان داد. مائوری ها از دیرباز کشاورز، گردآورنده خوراک و ماهیگیر بودند. در قرن ۱۹، بخش بزرگی از سرزمین مائوری خریداری یا مصادره شد و درنتیجۀ فعالیت های دادگاه های مربوط به سرزمین مائوری اقتدار قبیله ای آن ها رو به ضعف نهاد. اکثر مائوری ها به کشاورزان کوچک و عموماً مالک فقیرترین زمین ها و یا به کارگران کشاورزی تبدیل شدند. زندگی مائوری ها دچار اخلال شد و شمارشان پیوسته روبه کاهش گذاشت و جمعیت ۱۰۰هزار نفری در اوایل قرن ۱۹ به ۴۰هزار نفر در ۱۹۰۱ رسید. در قرن ۲۰، جریان مهاجرتی گسترده ای از سرزمین مائوری آغاز شد. امروزه بیش از ۵۰ درصد از آن ها در مناطق شهری، به ویژه در اوکلند، زندگی می کنند. با افزایش آگاهی مائوری ها، تقاضاهای آنان برای بازنگری جامعی در «پیمان وایتانگی» آغاز شد، به گونه ای که مائوری ها امروزه مدعی مالکیت بر ۷۰ درصد از زمین های کشورند. مائوری ها نمایندگی خاصی در مجلس نیوزیلند دارند که شامل چهار نماینده برای هریک از
ناحیه های انتخاباتی مائوری می شود. «شورای امور مائوری» در ۱۹۵۴ تأسیس شد تا عمدتاً بر تحولات مربوط به مسائل ارضی مائوری ها نظارت کند. شکایت های درازمدت در موضوع زمین، در اوایل ۱۹۹۸ با توافقنامه ای میان قبیلۀ مائوریِ نگای تاهوو دولت تا اندازه ای حل شد. شیوۀ حل وفصل اختلاف مشتمل بود بر پرداخت غرامتی به مبلغ ۱۵۲میلیون دلار استرالیایی، که به صورت نقدی، سهام و زمین به مائوری ها داده شد. ازجملۀ زمین هایی که به قوم نگای تاهو بازگردانده شد، می توان به کوه کوک، مرتفع ترین کوهستان نیوزیلند، اشاره کرد. قبایل مائوری به طایفه ها و واحدهای زمین داری تقسیم می شدند که نیاکان مشترک داشتند. گروه های مقیم عبارت بودند از خانواده های گسترده ای که در زمینۀ کشاورزی و فعالیت های مناسکی با یکدیگر همکاری می کردند. جنگ بین قبایل رایج بود و به همین علت مائوری ها هرگز در قالب یک ملت با یکدیگر متحد نشدند. جامعۀ مائوری دارای سه رده بود که هریک از آن ها درجۀ نفوذ و موقعیت متفاوتی داشت. ردۀ نخست «رانگاتیرا» یا رئیس، ردۀ دوم «وارو» یا عوام و ردۀ سوم «پونونگا» یا بردگان بود. «آریکی» یا کاهن، عموماً همان رئیس بود و گمان می رفت که قدرتی روحانی و خدایی با نام «مانا» دارد. این امر سبب می شد که مردم عادی او را موجودی مقدس و در عین حال خطرناک پندارند و چنین رابطه ای را «تاپو» می نامیدند (که واژۀ تابواز آن ریشه گرفته است). جهان در کیهان شناسی سنتی مائوری به دو حوزه تقسیم می شود: «تاپو» و «نوئا» یا قدسی و ناقدسی. هماهنگی در جهان بستگی به وجود توازنی دقیق میان این دو حوزه دارد. موجود نخستین در اسطورۀ مائوری «ایو» یا خدای متعالی بود که زمین و آسمان را پدید آورده بود. آسمان در قالب شخصیت «رانگی» (پدر آسمان) و زمین در قالب شخصیت «پاپا» (مادر زمین) تبلور می یافتند. در افسانه های مائوری غالباً با شخصیت های هیولاوشی روبه رو می شویم که «تانیوهاس» نام دارند و در غارهای دریایی و باتلاق ها زندگی می کنند. اما امروز مائوری ها اکثراً مسیحی اند و فرقۀ مسیحی مورموندر میان آن ها نفوذ خاصی داشته است. مائوری ها نیوزیلند را «آئوتیروآ» (روشنایی بلندروز) می نامند و مهاجران اروپایی را «پاکه ها» که غالباً نیوزیلندی های سفیدپوست نیز برای تمایز خود از مائوری ها به کار می بردند. مائوری ها هنرمندانی ماهر، به ویژه در حکاکی بر روی چوب، محسوب می شوند. برخی از نواحی، قبایل و یا حتی خانواده ها در شکلی از بیان هنری تخصص دارند و با مراقبتی فراوان اسرار آن را حفظ می کنند. حکاکی چهره ها، تزیینات داخلی خانه ها، ازقبیل ستون های حکاکی شده و، بیش از همۀ این ها، حکاکی های تزیینی بر بدنۀ بَلَم های جنگی از برجسته ترین نمونه های حکاکی مائوری است. مائوری ها صورت و پوست بدن خود را با طرح های پیچیده ای موسم به «موکو» نیز خالکوبی می کنند.
