ماکیاوِلّی، نیکولو (۱۴۶۹م ـ۱۵۲۷)(Machiavelli, Nicolo)
ماکیاوِلّی، نیکولو
فیلسوف سیاسی، مورخ، مرد نظامی و سیاستمدار ایتالیایی. در ۱۴۹۸م نایب صدر اعظم جمهوری فلورانس شد و مسئولیت های متعدد اداری و دیپلماتیک را برعهده گرفت و در فاصلۀ ۱۴۹۹ تا ۱۵۰۸م بسیاری از معروف ترین چهره های سیاسی عصر خود را ملاقات کرد. در سفر به فرانسه با اهمیت نظم امور حکومت آشنا شد؛ در سفر آلمان از نقش ارتش مردمی آگاه شد و دربار پاپ، ضرورت خُدعه در سیاست را به او آموخت. پس از سرنگونی جمهوری نوپای فلورانس به دست خاندان مدیچی(۱۵۱۲) به زندان افتاد و شکنجه شد. در ۱۵۱۳م پس از آزادی به مِلک خانوادگی اش برگشت و به نوشتن و تحقیق پرداخت اما همیشه مایل بود به خدمت دولتی بازگردد. در ۱۵۲۵ مدتی کوتاه از سوی دستگاه مدیچی به خدمت فراخوانده شد. اندیشه های ماکیاولی در قلب دگرگونی های عمیق و پرآشوب رنسانس شکل گرفت. نه فقط حکومت های شبه جزیرۀ ایتالیا یعنی فلورانس، میلان، ونیز و ناپل با یکدیگر در مخاصمۀ دایمی بودند، بلکه با فرانسه، اسپانیا و امپراتوری مقدس رم نیز در کشمکشی پایان ناپذیر قرار داشتند که با نیرنگ، توطئه، خشونت و جنگ های بی رحمانه همراه بود. در ۱۴۹۴م، درپی نهضتی به رهبری کشیشی ریاضت پیشه و انقلابی به نام جیرولامو ساوونارولادر فلورانس حکومتی جمهوری تأسیس شد که اقتدار کلیسای رم را به مخاطره افکند و به مردم سرزمین های دیگر الهام می بخشید. توطئه های پاپ و ضربات ارتش اسپانیا این جمهوری و ارتش مردمی آن را که ماکیاولی آن را به عنوان نخستین ارتش مردمی سازمان یافته در ایتالیا می دانست، به شکست کشانید و ساونارولا و بعضی از یارانش اعدام شدند. این تجربه ای تلخ برای ماکیاولی ۲۹ساله بود و در شکل گیری اندیشه هایش نقشی بسزا داشت و به او آموخت که پیامبران بی سلاح راه به جایی نمی برند. ماکیاولی در آن زمانۀ پرآشوب، مدافع حکومتی مرکزی و مقتدر بود که وحدت ایتالیا را در قالب دولتی ملی تحقق بخشد و آن را از کشمکش میان خاندان های فئودال و سلطۀ کلیسای رم رها کند. دو اثر اصلی ماکیاولی با نام شهریارو گفتارها، گرچه مضامینی مشترک دارند اما به گونه ای با معنا از دو نظام حکومتی مختلف دفاع می کنند. در شهریار با حکومتی روبه روایم که در آن شهریار یا اقلیتی از نخبگان بر توده هایی که حیات سیاسی فعالی ندارند، حکومت می کنند. ماکیاولی در این کتاب با رویکردی عمل گرایانه به حکمران می آموزد که چگونه مردم را منفعل کند و نیروی آن ها را در جهت منافع شخصی خویش به کار گیرد و چگونه از خشونت به مؤثرترین و دقیق ترین شیوه استفاده کند. ماکیاولی اندیشۀ سیاسی اش را بر اصل برابری انسان ها می نهد اما از این برابری، جنگ و ستیز دایمی و بدعهدی را به عنوان قانون رفتار آدمیان و حکومت ها نتیجه می گیرد و زندگی سیاسی را جلوه ای از جنگ دایمی برای بقا می داند. از همین رو حوزۀ سیاست را از حوزۀ اخلاق جدا می کند و شهریار را از رعایت قواعد اخلاقی در سیاست معاف می دارد. زیرا در این عرصه نه خوبان بلکه قدرتمندان و زیرکان پیروز می شوند. پس شهریار باید هم از روباه تقلید کند و هم از شیر وگرنه بر تخت باقی نمی ماند. در این پیروزی، مصالح شهریار با مصالح کشور یکی است. شهریاران باید فن جنگ را بیاموزند و پیشۀ خود کنند، چراکه جنگ حرفۀ حقیقی هر فرمانروایی است. به نظر می رسد ماکیاولی در شهریار به چزاره بورجافرزند پاپ الکساندر ششم نظر داشته است که زندگی کشیشی را برای تأسیس حکومتی نیرومند در ایتالیا رها کرده بود. ماکیاولی در گفتارها طرفدار حکومتی جمهوری است که در آن شهروندان از نظر سیاسی فعال اند و مشترکاً کشور و حکومت را اداره می کنند. ماکیاولی برخلاف اغلب نظریه پردازان جمهوری در آن عصر که هوادار نظریۀ جمهوری اشرافی به سبک ونیز بودند، از نهادهای دموکراتیک تری همانند جمهوری روم باستان و حاکمیت شهروندان آزاد و مستقل بر امور خویش دفاع می کرد. او همچنین دمیدن روح میهن پرستی و فضایل مدنی را در شهروندان، شرط بقای جمهوری می دانست و برخلاف اکثر انسان گرایان زمان خویش که هماهنگی اجتماعی و وحدت را شرط آزادی سیاسی می دانستند، وجود طبقات و جناح های سیاسی رقیب را شرط ناگزیر آزادی اجتماعی می دانست و معتقد بود که مشارکت گستردۀ طبقات متضاد در مباحثات سیاسی، اسباب تقویت آزادی و اقتدار جمهوری روم بوده است. گفتارها بیان آرمان های ماکیاولی انسان گرا و شهریار بیان واقع گرایی اندیشمندی است که تحقق اصلی ترین شرط آرمان هایش یعنی تشکیل حکومتی نیرومند و با ثبات را در آن شرایط تاریخی، جز به کمک شهریاران قَدَر قدرت میسر نمی بیند. تفکیک سیاست از اخلاق موجب شده است که ماکیاولیسم به نادرست، معادل فرصت طلبی و نیرنگ در سیاست شمرده شود. ماکیاولی درپی ادامۀ نظام سیاسی خاصی نبود بلکه با رویکردی تجربه گرایانه و عمل گرایانه و تعمیم بعضی تجارب تاریخی گذشته و معاصرش، قوت ها و محدودیت های شیوه های مختلف حکومت و عمل سیاسی را نشان می داد. شماری از دیگر آثار او: هنر جنگ(۱۵۲۱)؛ تاریخ فلورانس(۱۵۳۲)؛ نمایش نامهماندراگولا.
ماکیاوِلّی، نیکولو
فیلسوف سیاسی، مورخ، مرد نظامی و سیاستمدار ایتالیایی. در ۱۴۹۸م نایب صدر اعظم جمهوری فلورانس شد و مسئولیت های متعدد اداری و دیپلماتیک را برعهده گرفت و در فاصلۀ ۱۴۹۹ تا ۱۵۰۸م بسیاری از معروف ترین چهره های سیاسی عصر خود را ملاقات کرد. در سفر به فرانسه با اهمیت نظم امور حکومت آشنا شد؛ در سفر آلمان از نقش ارتش مردمی آگاه شد و دربار پاپ، ضرورت خُدعه در سیاست را به او آموخت. پس از سرنگونی جمهوری نوپای فلورانس به دست خاندان مدیچی(۱۵۱۲) به زندان افتاد و شکنجه شد. در ۱۵۱۳م پس از آزادی به مِلک خانوادگی اش برگشت و به نوشتن و تحقیق پرداخت اما همیشه مایل بود به خدمت دولتی بازگردد. در ۱۵۲۵ مدتی کوتاه از سوی دستگاه مدیچی به خدمت فراخوانده شد. اندیشه های ماکیاولی در قلب دگرگونی های عمیق و پرآشوب رنسانس شکل گرفت. نه فقط حکومت های شبه جزیرۀ ایتالیا یعنی فلورانس، میلان، ونیز و ناپل با یکدیگر در مخاصمۀ دایمی بودند، بلکه با فرانسه، اسپانیا و امپراتوری مقدس رم نیز در کشمکشی پایان ناپذیر قرار داشتند که با نیرنگ، توطئه، خشونت و جنگ های بی رحمانه همراه بود. در ۱۴۹۴م، درپی نهضتی به رهبری کشیشی ریاضت پیشه و انقلابی به نام جیرولامو ساوونارولادر فلورانس حکومتی جمهوری تأسیس شد که اقتدار کلیسای رم را به مخاطره افکند و به مردم سرزمین های دیگر الهام می بخشید. توطئه های پاپ و ضربات ارتش اسپانیا این جمهوری و ارتش مردمی آن را که ماکیاولی آن را به عنوان نخستین ارتش مردمی سازمان یافته در ایتالیا می دانست، به شکست کشانید و ساونارولا و بعضی از یارانش اعدام شدند. این تجربه ای تلخ برای ماکیاولی ۲۹ساله بود و در شکل گیری اندیشه هایش نقشی بسزا داشت و به او آموخت که پیامبران بی سلاح راه به جایی نمی برند. ماکیاولی در آن زمانۀ پرآشوب، مدافع حکومتی مرکزی و مقتدر بود که وحدت ایتالیا را در قالب دولتی ملی تحقق بخشد و آن را از کشمکش میان خاندان های فئودال و سلطۀ کلیسای رم رها کند. دو اثر اصلی ماکیاولی با نام شهریارو گفتارها، گرچه مضامینی مشترک دارند اما به گونه ای با معنا از دو نظام حکومتی مختلف دفاع می کنند. در شهریار با حکومتی روبه روایم که در آن شهریار یا اقلیتی از نخبگان بر توده هایی که حیات سیاسی فعالی ندارند، حکومت می کنند. ماکیاولی در این کتاب با رویکردی عمل گرایانه به حکمران می آموزد که چگونه مردم را منفعل کند و نیروی آن ها را در جهت منافع شخصی خویش به کار گیرد و چگونه از خشونت به مؤثرترین و دقیق ترین شیوه استفاده کند. ماکیاولی اندیشۀ سیاسی اش را بر اصل برابری انسان ها می نهد اما از این برابری، جنگ و ستیز دایمی و بدعهدی را به عنوان قانون رفتار آدمیان و حکومت ها نتیجه می گیرد و زندگی سیاسی را جلوه ای از جنگ دایمی برای بقا می داند. از همین رو حوزۀ سیاست را از حوزۀ اخلاق جدا می کند و شهریار را از رعایت قواعد اخلاقی در سیاست معاف می دارد. زیرا در این عرصه نه خوبان بلکه قدرتمندان و زیرکان پیروز می شوند. پس شهریار باید هم از روباه تقلید کند و هم از شیر وگرنه بر تخت باقی نمی ماند. در این پیروزی، مصالح شهریار با مصالح کشور یکی است. شهریاران باید فن جنگ را بیاموزند و پیشۀ خود کنند، چراکه جنگ حرفۀ حقیقی هر فرمانروایی است. به نظر می رسد ماکیاولی در شهریار به چزاره بورجافرزند پاپ الکساندر ششم نظر داشته است که زندگی کشیشی را برای تأسیس حکومتی نیرومند در ایتالیا رها کرده بود. ماکیاولی در گفتارها طرفدار حکومتی جمهوری است که در آن شهروندان از نظر سیاسی فعال اند و مشترکاً کشور و حکومت را اداره می کنند. ماکیاولی برخلاف اغلب نظریه پردازان جمهوری در آن عصر که هوادار نظریۀ جمهوری اشرافی به سبک ونیز بودند، از نهادهای دموکراتیک تری همانند جمهوری روم باستان و حاکمیت شهروندان آزاد و مستقل بر امور خویش دفاع می کرد. او همچنین دمیدن روح میهن پرستی و فضایل مدنی را در شهروندان، شرط بقای جمهوری می دانست و برخلاف اکثر انسان گرایان زمان خویش که هماهنگی اجتماعی و وحدت را شرط آزادی سیاسی می دانستند، وجود طبقات و جناح های سیاسی رقیب را شرط ناگزیر آزادی اجتماعی می دانست و معتقد بود که مشارکت گستردۀ طبقات متضاد در مباحثات سیاسی، اسباب تقویت آزادی و اقتدار جمهوری روم بوده است. گفتارها بیان آرمان های ماکیاولی انسان گرا و شهریار بیان واقع گرایی اندیشمندی است که تحقق اصلی ترین شرط آرمان هایش یعنی تشکیل حکومتی نیرومند و با ثبات را در آن شرایط تاریخی، جز به کمک شهریاران قَدَر قدرت میسر نمی بیند. تفکیک سیاست از اخلاق موجب شده است که ماکیاولیسم به نادرست، معادل فرصت طلبی و نیرنگ در سیاست شمرده شود. ماکیاولی درپی ادامۀ نظام سیاسی خاصی نبود بلکه با رویکردی تجربه گرایانه و عمل گرایانه و تعمیم بعضی تجارب تاریخی گذشته و معاصرش، قوت ها و محدودیت های شیوه های مختلف حکومت و عمل سیاسی را نشان می داد. شماری از دیگر آثار او: هنر جنگ(۱۵۲۱)؛ تاریخ فلورانس(۱۵۳۲)؛ نمایش نامهماندراگولا.
wikijoo: ماکیاولی،_نیکولو_(۱۴۶۹م_ـ۱۵۲۷)