واژه مالیات از کلمه مال گرفته شده و در معانی "اجر و پاداش، زکات مال، جریمه ، خراج، باج و . . . " به کار می رود. در اصطلاح علم اقتصاد، مالیات عبارت ست از بخشی از درآمد، ثروت، فروش و یا بخشی از هر نوع پایه حقوقی دیگر که توسط دولت از اشخاص حقیقی و حقوقی اخذ می شود. [1] برخی نظریهپردازان اسلامی، مالیات اسلامی را اینگونه تعریف کردهاند: «مالیات اسلامی حقی معلوم است که قانونگذار اسلامی، بر دارایی افراد واجب کرده است». این حق به صورت نقدی و غیر نقدی بنا به شروط معین و با تکیه بر دستورالمعلهای مالی دریافت میشود و هر فرد چه در حمایت دولت اسلامی و یا خارج از این محدوده باشد، مکلف به پرداخت حقی است که بر ذمه دارد. [2]
... [مشاهده متن کامل]
از زمانی که دولت در زندگی بشر به وجود آمد، دولت مردان برای اداره تشکیلات خود، نیاز به اموالی داشتند، که یا از راه املاک خالصانه دولت این اموال را تأمین می کردند، یا از مردم و صاحبان املاک خصوصی خراج می گرفتند و یا از حاکمان محلی و تحت الحمایه خود باج دریافت می کردند. [3] اخذ مالیات در سراسر جهان امری متداول بوده است. از برخی از نقل های تاریخی برمی آید که در یونان قدیم، دولت از راه دریافت حقوق گمرکی و عوارض اداره می شد. در ایران باستان نیز همانند امپراطوری روم مالیات هایی وضع شده بود. [4] در غرب، فیزیوکرات ها از نخستین کسانی بودند که به مالیات به عنوان موضوعی مستقل و مهم پرداختند. [5] در ادوار پیشین، رایج ترین مالیات ها، مالیات بر محصول اراضی و مالیات سرانه بوده است. مالیات سرانه در اروپا ابتدا در سال1471 در انگلستان معمول شد. برای اولین بار در سال 1797 مالیات بر درآمد خالص در انگلستان به تصویب رسید. [6]
اسلام در چهارده قرن قبل، انواع مختلف مالیات ها را تا آنجا که با ارزش های اصیل مورد نظر اسلام منافات نداشته باشد، مورد تأیید قرار داد. در نظام مالیاتی اسلام، مالیات بر اراضی، محصول اراضی، سرانه، پول راکد، چهارپایان معین، مستخرجات معادن، اضافه درآمد خالص و . . . را وضع کرده است. [7]
تفاوت مالیات های اسلامی با مالیات متعارف[8]
1. مالیات اسلامی مالیاتی عبادی است؛ اما مالیات متعارف به موجب قانون بوده و همانند مالیات اسلامی وظیفه دینی تلقی نمیشود؛ انسان اقتصادی با کردار دینی فرار مالیات اسلامی را نوعی گناه میداند؛ اما فرار مالیاتی در مالیات متعارف، فقط نوعی تخلف قانونی محسوب میشود.
2. مهم ترین هدف مالیات اسلامی با توجه به مصارف آن ( خصوصا زکات و خمس ) به جهت رفاه، عدالت و رفع فقر است و بیشتر به دنبال فقرزدایی در جامعه و توازن در مصرف است؛ ولی مالیات اسلامی را نمیتوان به عنوان ابزار سیاست تثبیتی و تخصیصی استفاده نمود.
3. درآمد مالیاتی زکات در تولیدات کشاورزی و دامی به صورت کالایی است ( براساس مقدار کالا ) و به شکل کالایی توزیع میشود؛ برهمین اساس مالیات اثری بر تقاضای کل و آثار منفی مانند تورم بر اقتصاد ندارد. در صورتی که مالیات متعارف در اجزای مختلف مانند مالیات در مصرف کالا ( مالیات فروش، یا مالیات واحد ) بار مالیاتی و زیان اجتماعی ایجاد میکند و بر سطح درآمد، هزینه بنگاه، انتخاب خانوار اثرگذار بوده و تورم و کاهش رفاه را به دنبال دارد.
4. در اقتصاد سنتی برای تسریع بهبود توزیع درآمد مالیاتهای تصاعدی پیشنهاد میشود در صورتی در عمل مشاهده شده نظام مالیاتی تصاعدی قانونی به ندرت منتج به نظامهای تصاعدی موثر شدهاند و اغلب به خاطر تفاوت در برخورداری از امکان فرار در بین گروههای پرداختکننده مالیاتی منجر به نابرابریهای افقی اساسی شدهاند؛ اما بررسی ها نشان میدهد اثر توزیعی مالیاتهای اسلامی نسبت به مالیاتهای متعارف بیشتر میباشد و مالیاتهای اسلامی علیرغم دارا بودن نرخ یکنوالخت بهواسطه معافیتهای درنظر گرفتهشده مالیاتهای تصاعدی با نرخ تصاعد ملایم میباشند.
5. در مالیات اسلامی لازم نیست که مالیات به دولت پرداخت شود بلکه شخص پرداخت کننده جایز است که ( با اجازه حاکم شرع یا مرجع تقلید ) در مصارف یادشده خرج کند؛ اما در صورتی که حاکم اسلامی دستور دریافت زکات را صادر کند، بر همه مؤدیان واجب است که آن را به دولت پرداخت کنند؛ اما در مالیات های متعارف، جمع آوری مالیات و مصرف آن، جزء اختیارات دولت است.
انواع مالیاتهای اسلامی
مالیات ها در اسلام در یک تقسیم بندی کلی به مالیات های ثابت و مالیات های متغیّر تقسیم می شوند:
مالیات های ثابت
مالیات هایی است که بر حسب تشریع اولی و مستقیما از طرف شارع وضع شده اند و مورد و مقدار و یا نسبت خاصی برای آن ها در نظر گرفته شده است. این مالیات ها شامل موارد زیر است:[9]
زکات؛ در کلام عرب از ماده "ز ک و" گرفته شده و دو معنی برای آن ذکر شده است: رشد و نمو و طهارت ( پاکی ) . زکات یکی از مهم ترین دستورات دین اسلام است که در بسیاری از موارد همراه با نماز ذکر شده است. [10] بر پایه آیات قرآن و احادیث، زکات، مالی است که به منظور پاکی و وارستگی انسان ها و تأمین مالی مستمندان وضع گردیده و سبب افزایش روزی و وفور اموال و امنیت اقتصادی در جامعه است. [11] زکات بر دو نوع است:
1 ) زکات فطره؛ کسی که موقع غروب آفتاب شب عید فطر بالغ و عاقل و هوشیار است و فقیر و بنده کس دیگری نیست، باید برای خودش و کسانی که نان خور او هستند، هر نفری یک صاع گندم که تقریبا سه کیلو است، گندم، جو، کشمش، برنج یا ذرت و مانند اینها به مستحق به عنوان زکات بدهد. [12]
2 ) زکات اموال؛ مقصود از زکات اموال، زکاتی است که سالانه به برخی از اموال تعلق می گیرد. [13] زکات در 9 چیز واجب گشته است، که عبارتند از: غلّات اربعه ( گندم، جو، خرما و کشمش ) انعام ثلاثه ( گاو، گوسفند و شتر ) و نقدین ( طلا و نقره ) . [14] در قرآن[15] هشت مورد مصرف برای زکات ذکر شده است: فقرا و مساکین، عاملان زکات، ایجاد الفت، آزادگی بردگان، بدهکاران، در راه خدا و در راه ماندگان. [16]
خمس؛ در لغت ب . . .
... [مشاهده متن کامل]
از زمانی که دولت در زندگی بشر به وجود آمد، دولت مردان برای اداره تشکیلات خود، نیاز به اموالی داشتند، که یا از راه املاک خالصانه دولت این اموال را تأمین می کردند، یا از مردم و صاحبان املاک خصوصی خراج می گرفتند و یا از حاکمان محلی و تحت الحمایه خود باج دریافت می کردند. [3] اخذ مالیات در سراسر جهان امری متداول بوده است. از برخی از نقل های تاریخی برمی آید که در یونان قدیم، دولت از راه دریافت حقوق گمرکی و عوارض اداره می شد. در ایران باستان نیز همانند امپراطوری روم مالیات هایی وضع شده بود. [4] در غرب، فیزیوکرات ها از نخستین کسانی بودند که به مالیات به عنوان موضوعی مستقل و مهم پرداختند. [5] در ادوار پیشین، رایج ترین مالیات ها، مالیات بر محصول اراضی و مالیات سرانه بوده است. مالیات سرانه در اروپا ابتدا در سال1471 در انگلستان معمول شد. برای اولین بار در سال 1797 مالیات بر درآمد خالص در انگلستان به تصویب رسید. [6]
اسلام در چهارده قرن قبل، انواع مختلف مالیات ها را تا آنجا که با ارزش های اصیل مورد نظر اسلام منافات نداشته باشد، مورد تأیید قرار داد. در نظام مالیاتی اسلام، مالیات بر اراضی، محصول اراضی، سرانه، پول راکد، چهارپایان معین، مستخرجات معادن، اضافه درآمد خالص و . . . را وضع کرده است. [7]
تفاوت مالیات های اسلامی با مالیات متعارف[8]
1. مالیات اسلامی مالیاتی عبادی است؛ اما مالیات متعارف به موجب قانون بوده و همانند مالیات اسلامی وظیفه دینی تلقی نمیشود؛ انسان اقتصادی با کردار دینی فرار مالیات اسلامی را نوعی گناه میداند؛ اما فرار مالیاتی در مالیات متعارف، فقط نوعی تخلف قانونی محسوب میشود.
2. مهم ترین هدف مالیات اسلامی با توجه به مصارف آن ( خصوصا زکات و خمس ) به جهت رفاه، عدالت و رفع فقر است و بیشتر به دنبال فقرزدایی در جامعه و توازن در مصرف است؛ ولی مالیات اسلامی را نمیتوان به عنوان ابزار سیاست تثبیتی و تخصیصی استفاده نمود.
3. درآمد مالیاتی زکات در تولیدات کشاورزی و دامی به صورت کالایی است ( براساس مقدار کالا ) و به شکل کالایی توزیع میشود؛ برهمین اساس مالیات اثری بر تقاضای کل و آثار منفی مانند تورم بر اقتصاد ندارد. در صورتی که مالیات متعارف در اجزای مختلف مانند مالیات در مصرف کالا ( مالیات فروش، یا مالیات واحد ) بار مالیاتی و زیان اجتماعی ایجاد میکند و بر سطح درآمد، هزینه بنگاه، انتخاب خانوار اثرگذار بوده و تورم و کاهش رفاه را به دنبال دارد.
4. در اقتصاد سنتی برای تسریع بهبود توزیع درآمد مالیاتهای تصاعدی پیشنهاد میشود در صورتی در عمل مشاهده شده نظام مالیاتی تصاعدی قانونی به ندرت منتج به نظامهای تصاعدی موثر شدهاند و اغلب به خاطر تفاوت در برخورداری از امکان فرار در بین گروههای پرداختکننده مالیاتی منجر به نابرابریهای افقی اساسی شدهاند؛ اما بررسی ها نشان میدهد اثر توزیعی مالیاتهای اسلامی نسبت به مالیاتهای متعارف بیشتر میباشد و مالیاتهای اسلامی علیرغم دارا بودن نرخ یکنوالخت بهواسطه معافیتهای درنظر گرفتهشده مالیاتهای تصاعدی با نرخ تصاعد ملایم میباشند.
5. در مالیات اسلامی لازم نیست که مالیات به دولت پرداخت شود بلکه شخص پرداخت کننده جایز است که ( با اجازه حاکم شرع یا مرجع تقلید ) در مصارف یادشده خرج کند؛ اما در صورتی که حاکم اسلامی دستور دریافت زکات را صادر کند، بر همه مؤدیان واجب است که آن را به دولت پرداخت کنند؛ اما در مالیات های متعارف، جمع آوری مالیات و مصرف آن، جزء اختیارات دولت است.
انواع مالیاتهای اسلامی
مالیات ها در اسلام در یک تقسیم بندی کلی به مالیات های ثابت و مالیات های متغیّر تقسیم می شوند:
مالیات های ثابت
مالیات هایی است که بر حسب تشریع اولی و مستقیما از طرف شارع وضع شده اند و مورد و مقدار و یا نسبت خاصی برای آن ها در نظر گرفته شده است. این مالیات ها شامل موارد زیر است:[9]
زکات؛ در کلام عرب از ماده "ز ک و" گرفته شده و دو معنی برای آن ذکر شده است: رشد و نمو و طهارت ( پاکی ) . زکات یکی از مهم ترین دستورات دین اسلام است که در بسیاری از موارد همراه با نماز ذکر شده است. [10] بر پایه آیات قرآن و احادیث، زکات، مالی است که به منظور پاکی و وارستگی انسان ها و تأمین مالی مستمندان وضع گردیده و سبب افزایش روزی و وفور اموال و امنیت اقتصادی در جامعه است. [11] زکات بر دو نوع است:
1 ) زکات فطره؛ کسی که موقع غروب آفتاب شب عید فطر بالغ و عاقل و هوشیار است و فقیر و بنده کس دیگری نیست، باید برای خودش و کسانی که نان خور او هستند، هر نفری یک صاع گندم که تقریبا سه کیلو است، گندم، جو، کشمش، برنج یا ذرت و مانند اینها به مستحق به عنوان زکات بدهد. [12]
2 ) زکات اموال؛ مقصود از زکات اموال، زکاتی است که سالانه به برخی از اموال تعلق می گیرد. [13] زکات در 9 چیز واجب گشته است، که عبارتند از: غلّات اربعه ( گندم، جو، خرما و کشمش ) انعام ثلاثه ( گاو، گوسفند و شتر ) و نقدین ( طلا و نقره ) . [14] در قرآن[15] هشت مورد مصرف برای زکات ذکر شده است: فقرا و مساکین، عاملان زکات، ایجاد الفت، آزادگی بردگان، بدهکاران، در راه خدا و در راه ماندگان. [16]
خمس؛ در لغت ب . . .