مارگزیدگی

مارگزیدگی ( به انگلیسی: Snakebite ) به معنی گزیدگی انسان یا جانور با نیش مار و ورود سم مار به بدن است. سم مار در واقع بخشی از بزاق مار است. تعداد قربانیان گزش مارهای سمی سالانه بالغ بر ۵ میلیون نفر می باشد[ ۱] که از این میان، ۲/۵ میلیون نفر دچار مسمویت و در حدود ۲۰۰۰۰ تا ۱۲۵۰۰۰ نفر نیز جان خود را از دست می دهند. [ ۲] در ایالات متحده نیز سالانه در حدود ۷۰۰۰ تا ۸۰۰۰ نفر قربانی گزش مارهای سمی می شوند که در این میان منجر به مرگ دست کم ۵ قربانی می گردد. [ ۳]
حدود ۷۰۰ گونه از ۳۲۰۰ گونه مارهای دنیا زهری هستند و شامل چندین مار هستند که می توانند انسان را بکشد. یک مار زهری زهر خود را از راه نیشهایش که یا توخالیند یا شیار دارند تزریق می کند. وقتی که زهر تزریق شد مار به انتظار می نشیند تا قربانیش قبل از بلعیده شدن بمیرد.
از حدود ۷۲۵ گونه از مارهای سمی در سراسر جهان، تنها ۲۵۰ تا از آن ها قادر به کشتن انسان با یک نیش است. به طور متوسط استرالیا تنها یک نیش مار کشنده در هر سال دارد. در هند، در هر سال ۲۵۰ هزار مارگزیدگی ثبت می شود که از آن ها ۵۰ هزار تا منجر به مرگ می شود.
مارهای سمی به ۲ گروه بزرگ تقسیم می شوند:
• - خانوادهٔ مارهای مرجانی شامل مار مرجانی، کبری، مامبا و غیره
• - خانوادهٔ افعی ها از جمله افعی، مار زنگی و غیره
دندان های نیش مارهای زهری، در فک بالای دهان آن ها قرار گرفته و با غده های سمّی که در سر مار قرار دارند در ارتباط هستند. با کشیدن دندان مار، نمی شود برای همیشه با خیال آسوده از نیش مار زهری در امان بود چرا که دندان های نیش در دهان مارهای زهری مجدّداً رویش می کنند. مار زهری به کمک این نیش ها زهر را به بدن شکار خود تزریق می کند و این گونه می کوشد تا جانش را بگیرد یا حداقل او را ناتوان و بی هوش سازد تا با خیال راحت به خوردن گوشتش بپردازد. تمام مارهای زهری علاوه بر نیش، دندان نیز دارند. در نتیجه، تمام مارهای زهری علاوه بر نیش زدن گاز هم می گیرند.
برخی تفاوت های مارهای سمی و غیر سمی عبارتند از:
• مردمک چشم مارهای سمی به صورت بیضی ( خطی ) و شبیه مردمکِ «چشم گربه» است؛ ولی مردمک چشم مارهای غیر سمی گرد و مدور است. البته مار مرجانی که از خطرناک ترین مارهای سمی است مردمک مدور دارد.
• سر مارهای سمی مثلثی شکل است و با بدن مار زاویه دارد، ولی سر مارهای غیر سمی به صورت نیمه بیضی است و در واقع بدن مارهای غیر سمی شبیه کرم خاکی است. البته سر مار مرجانی مثلثی نبوده ولی این مار از انواع سمی است.
• مارهای سمی برای نیش زدن از دو دندان نیش استفاده می کنند و محل گزش معمولاً با یک یا دو سوراخ ( یا زخم ) مشخص می شود. اما در مارهای غیر سمی دندان ها متعدد هستند و در دو ردیف هلالی قرار می گیرند.
• حلقه های دْم مارها در انواع سمی منفرد است، ولی در مارهای غیر سمی به صورت یک ردیف دوتایی در کنار هم دیده می شود.
• در پایین چشم مارهای سمی، یک حفرهٔ کوچک وجود دارد که درمارهای غیر سمی دیده نمی شود.

مارگزیدگی (snake bite)
عوارض ناشی از گزیدن مارها. در صورت سمی بودن مار خطرناک است و گاه منجر به مرگ می شود. علایم برحسب نوع و اندازۀ مار، مقدار سم وارد شده به بدن، و شرایط جسمی فرد مارگزیده متفاوت اند. گزش مارهای خانوادۀ افعی بلافاصله باعث درد و تورم در محل گزیدگی می شود. پس از مدتی، درد و تورم افزایش می یابد و فرد دچار گیجی، تهوع، تعریق، رنگ پریدگی، و کاهش فشار خون می شود. تشنگی، سردرد، و گزگز اندام شایع است. ممکن است خون ریزی در نقاط متفاوتی از بدن دیده شود. سم افعی ها باعث تخریب وسیع بافت های اطراف محل گزش می شود. گزش مارهای خانواده کبرا کمتر باعث درد و تورم موضعی می شود و بیشتر با علایم عصبی همراه است. پس از گزش این نوع مار، علایمی مثل افتادن پلک ها، لکنت زبان، و دوبینی ایجاد می شود و در صورت درمان نشدن منجر به خواب آلودگی، تشنج، فلج تنفسی، و در نهایت مرگ می شود. درمان اصلی مارگزیدگی تزریق پادزهر و داروهای پادزی است. قبل از رساندن فرد به مرکز پزشکی، باید حتی الامکان از دستکاری محل گزش، از جمله شکافتن و مکیدن برای خارج کردن سم، پرهیز کرد. بهتر است اندام با آتل بندی بی حرکت شود و بالای محل زخم با نواری پارچه ای به ملایمت بسته شود. این نوار نباید به اندازه ای سفت بسته شود که جریان خون اندام را مختل کند. پس از این اقدامات، در اسرع وقت باید فرد را به نزدیک ترین مرکز درمانی منتقل کرد.