بز کوهی مارخور یا مارخور ( نام علمی: Capra falconeri ) یکی از
گونه های بزرگ جثهٔ
بز کوهی است که در شمال شرقی افغانستان، شمال پاکستان، کشمیر، جنوب
تاجیکستان و جنوب
ازبکستان زندگی می کند. این حیوان در معرض خطر انقراض قرار دارد[ ۱] و برآورد می شود که جمعیت آن در حیات وحش کمتر از ۲٬۵۰۰ رأس است. مارخور حیوان ملی
پاکستان است و نامش را از
زبان فارسی و به معنای خورندهٔ مار گرفته است. [ ۲] ولی با وجود مقررات حفاظتی که برای آن تعیین شده شکار آن ادامه دارد و جمعیتش در دو نسل اخیر بیش از ۲۰ درصد کاهش داشته است.
نام مارخور که در فارسی، اردو، پشتو، پنجابی و کشمیری نام این جانور است، برگرفته از باورهای محلی است که این حیوان مارها را کشته و آن ها را می خورد. [ ۲]
این نوع بز ۶۵ تا ۱۱۵ سانتی متر تا شانه هایش طول دارد. وزن متوسط آن ۴۰ تا ۱۱۰ کیلوگرم می باشد. مادهٔ آن معمولاً به رنگ قهوه ای مایل به زرد با شکم سفیدرنگ و پاهای سفید و سیاه است. جنس نر نیز همرنگ ماده می باشد ولی رنگ روشن تری دارند. نرها همچنین صورتی سیاه رنگ دارند و قسمت گردن و سینه شان با موهای سفید بسیار بلند که تا زانویشان رشد کرده، پر شده است. هم گونهٔ نر آن و هم گونهٔ ماده دارای شاخ بلند و مارپیچی هستند که در نرها تا ۱۶۰ سانتی متر و در ماده ها تا ۲۰ سانتی متر رشد می کند. مارخورها در مناطقی با ارتفاع ۵۰۰ تا ۳٬۵۰۰ متر از سطح دریا، جایی که بتوانند علف و برگ گیاه لازم جهت تغذیه بیابند، زندگی می کنند. این گونه از بزها، برای چیدن برگ درختان بر روی پاهای خود می ایستند.
مارخورها حیوانات فعالی هستند و گونه های مادهٔ آن به صورت گله های حدوداً نه تایی و گونه های نر آن به صورت انفرادی زندگی می کنند. اکثر جمعیت مارخورها در شمال پاکستان به ویژه نواحی چیترال، قیزار و
هونزا زندگی می کنند. حدود ۲٬۰۰۰ تا ۴٬۰۰۰ رأس از این نوع حیوان در دنیای وحش زندگی می کنند. [ ۳] [ ۴]
چارلز داروین معتقد بود که
بزهای اهلی با دورگه سازی
کل و بز و مارخور ایجاد شده اند. برخی مطالعات ژنتیکی هم ارتباط مارخورها و برخی بزهای اهلی را نشان داده است. البته نیای اصلی بز اهلی یقیناً کل و بز است.
هم اکنون سه گونه از مارخور شناخته شده است[ ۵] [ ۶] [ ۷] :
• Capra falconeri falconeri — مارخور شاخپهن[ ۵] ، گونه ای، که دو
زیرگونه را در بر می گیرد: falconeri یا مارخور استوری[ ۵] که در شمال پاکستان و cashmirensis یا مارخور کشمیری[ ۵] که در شمال شرق افغانستان، شمال پاکستان و شمال هندوستان[ ۵] به سر می برند؛
