مار جعفری

مار جعفری از ساکنین همیشگی این نواحی بشمار می رود و از گذشته های دور تاکنون هر کویری را با مار جعفری می شناختند. هر مسافری به کویر سفر می کند، ترس از مار جعفری را فراموش نمی کند در حالی که هیچ گاه متوجه این موضوع نیست که این مار جعفری است که از مسافران کویر
می ترسد. مار جعفری با نام علمی ‏Echis carinatus‏ در رده خزندگان ( ‏Reptilia‏ ) ، زیر راسته مارها ( ‏Serpentes‏ ) و خانواده افعی ها ( ‏Viperidae‏ ) طبقه بندی می شود. ماری به نسبت کوچک است و 35 تا 90 سانتی متر طول دارد و همچون دیگر افعی ها دارای سر و گردنی مشخص است
زیرا در بیشتر مارهای دیگر گردن به طور کامل از سر و بدن مشخص نیست. همچنین مانند دیگر افعی ها مردمک چشم نیز عمودی، پوزه کوتاه و سر پوشیده از فلس های کوچک ولی تیغه دار است. رنگ آمیزی متنوعی دارد و نمونه های ایرانی آن به رنگ های قهوه ای مایل به خاکستری، زیتونی،
خاکستری مایل به زرد با نوارهای زیگزاگ روشن هستند. مار جعفری به راحتی از دیگر مارها شناخته می شود زیرا ویژگی بارز این گونه، وجود یک علامت به شکل صلیب روی سر است. ناحیه شکمی به رنگ سفید یا سفید مایل به زرد است. ‏ در نواحی بیابانی یا نیمه بیابانی گرم و خشک یا
مرطوب در دشت ها، تپه های رسی یا ماسه ای، دامنه ها و کوهپایه ها با پوشش گیاهی اندک بوته ای یا درختچه ای و نیز دهانه چاه ها، باغ ها، خرابه ها، گورستان ها، حاشیه مزارع و روستاها دیده می شود. روزها در زیر سنگ ها و درون حفره های زمینی، لانه جوندگان، شکاف سنگ ها
و زیر بوته ها پنهان می شود. به ندرت در نواحی مسکونی یا محل های پر رفت و آمد انسان ها دیده می شود. در نواحی ماسه ای مانند رمل ها یا تپه های ماسه بادی در زیر ماسه ها پنهان می شود و مانند افعی شاخدار عربی شب ها در حالی که سر را از زیر ماسه بیرون نگه می دارد
به انتظار طعمه خود می ماند. حرکت مار جعفری به روشی خاص صورت می گیرد، به این ترتیب که ترکیبی از حرکت از پهلو و زیگزاگ است. ابتدا سر را پرتاب می کند سپس بدن را به همان قسمت می کشد. روی ماسه های داغ فقط دو نقطه از بدن مار جعفری با سطح زمین تماس دارد. ‏ ‏ از هنگام
غروب تا طلوع آفتاب فعالیت می کند. گاهی نیز در روز دیده می شود. برای شکار از بوته ها یا درختچه ها بالا می رود یا روی سنگ ها، زیر بوته ها و لبه چشمه ها بدون حرکت به کمین می نشیند و انواع جوندگان کوچک، مارمولک ها، وزغ ها و بندپایان بزرگ مانند عقرب ها،
رتیل ها و دیگر حشرات را شکار می کند. بیشتر جوندگان کوچک را ترجیح می دهد و برای همین در تاریکی شب در محل رفت و آمد جوندگان بی حرکت می ماند و به محض عبور یک جونده به سرعت حمله می کند و با گزش مرگبار خود آن را شکار می کند. مارهای جعفری کوچک معمولاً از بچه موش ها
و نوزادان از مارمولک یا حشرات تغذیه می کنند. مار جعفری در شکار کردن حریص نیست. پس از شکار و یک غذای حسابی تمامی طول شب را روی سنگ ها یا زمین هایی که از آفتاب روز گرم مانده اند به حالت چنبره استراحت می کنند و این کار را تا چندین شب تکرار می کند. این مار بسیار
تنبل و کم تحرک است و به آرامی و بدون سر و صدا حرکت می کند. هنگام خطر به دور خود می پیچد و سر را در میان بدن پنهان می کند و با حرکات مارپیچ به صورت عدد هشت لاتین و مالیدن فلس های کناری بدن، صدای مخصوصی تولید می کند و گهگاه با حمله های ناگهانی سعی در دور کردن
دشمن می کند. از پهلو حرکت می کند. در مواقعی که باران های سیل آسا می بارد و حفره های مار جعفری پر از آب می شود از پناهگاه خود خارج می شود و اغلب از بوته ها و درختچه ها و نیز دیوارها و صخره ها بالا می رود. در این مواقع است که می توان چندین مار جعفری را روی یک
بوته یا درختچه مشاهده کرد. تخم ـ بچه زا است یعنی نوزادها در بدن مادر از تخم خارج و زنده متولد می شوند. ماده ها در فصل تابستان معمولاً 3 و گاهی تا 20 نوزاد به دنیا می آورند. نوزادها هنگام تولد حدود 15 سانتیمتر طول دارند و پس از نخستین پوست اندازی که حدود
یک هفته طول می کشد، قادر به گزیدن و تزریق سم هستند. اغلب نوزادهای یک هفته ای دارای سمی با غلظت بالا و کشنده هستند. ‏ مار جعفری از خطرناک ترین مارهای ایران است و گزش آن در برخی مواقع منجر به مرگ انسان می شود. سم این مار بیشتر بر دستگاه گردش خون اثر می گذارد
و موجب پارگی رگ ها و خونریزی داخلی و حتی خونریزی مغزی می شود زیرا سم این مار دارای آثار هموستاتیک است و قادر است فعالیت پلاکت های خون را مهار کند. فردی که توسط مار جعفری گزیده می شود، ابتدا احساس درد و تورم در ناحیه گزش می کند سپس علامت شروع به پیشرفت کرده
و تمامی عضو گزیده شده مثلاً دست را تحت تأثیر قرار می دهد. پس از چند دقیقه تا نیم ساعت، غدد لنفاوی سفت و دردناک می شوند به طوری که بزرگ شده و قابل لمس می شوند. نشانه های بالینی ناشی از گزش اغلب پس از حدود 1 تا 2 ساعت پس از گزش ظهور می کنند. خونریزی حدود 10
ساعت پس از گزش رخ می دهد که ابتدا از لثه ها شروع می شود و کم کم در دستگاه گوارش و نیز دستگاه تناسلی و ادراری ادامه پیدا می کند. در مراحل بعدی با خونریزی های شدید گوارشی، مخاطی، زیرپوستی، دستگاه ادراری و تناسلی ادامه می یابد. معمولاً خون فرد مصدوم غیرقابل انعقاد
می شود. تشنج، اختلال در تکلم و ادراک، خواب آلودگی و در بعضی مواقع امکان شوک و مرگ به دلیل خونریزی مغزی وجود دارد. در برخی مواقع پس از 24 تا 48 ساعت فرد گزیده شده می میرد. با این حال خوشبختانه این مار از انسان ها فراری است و دور از انسان زندگی می کند. اگر
مار جعفر . . .