مادرچاه

مادر چاه به اولین چاه قنات یعنی دورترین چاه از مظهر قنات مادر چاه گفته می شود. [ ۱] قسمت انتهایی قنات، پیشکار قنات نامیده می شود که در آخرین قسمت آن، مادر چاه قنات قرار گرفته است. [ ۲] جهت احداث قنات در پای کوه ها و در دامنه های باشیب مناسب معمولاً از مظهر آن که همان سطح زمین خشک است، شروع و به مناطق آبده و مادر چاه، ختم می شود. در ابتدای کار دهانه قنات یا هرنج که خشک است و پس از آن اولین چاه ها یا میله ها، که این ها هم خشک هستند و در امتداد هم با فاصله های تقریباً مساوی حفر می شوند، به این قسمت ها در اصطلاح قسمت خشک کار قنات گفته می شود. پس از این مراحل کار به سمت بالادست که همان قسمت های آبده قنات می باشند ادامه پیدا می کند.
عمق چاه ها از مادر چاه تا مظهر قنات به تناسب شیب زمین کم شده تا جایی که در مظهر قنات این ارتفاع به صفر می رسد. عمیق ترین مادر چاه قنات های ایران مربوط به قنات قصبه است که حدود ۳۵۰ متر عمق دارد.
تعیین دقیق محل حفر مادر چاه یکی از حساس ترین مراحل حفر قنات است. در گذشته برای یافتن مکان مناسب مادر چاه شخصی با تجربه و خبره محل را از نظر وضع پوشش گیاهی و مراتع بررسی می کرده و مکانی که در آن گیاهان بیشتری ( از جمله خارها با توجه به ریشه عمیقشان ) وجود داشت را به عنوان محل حفر مادر چاه تعیین می کرد.

آخرین حلقۀ چاه در مسیر چاه های یک قنات که در آبْدِه یا دورترین منطقه نسبت به آب نما واقع است. مادرچاه، عمیق ترین میلۀ قنات و از چاه های دیگر به منبع نزدیک تر است.