مادران و دختران

کتاب نخست، عروسی عباس خان، به تهیه مقدمات عروسی پسر منزه السلطنه می گذرد که از خانواده های مرفه اواخر دوره قاجاریه به حساب می آید. منزه السلطنه زن حریصی است که نه به شوهر در گذشته اش که معتقد است مال و منالی برای او باقی نگذاشته دلبستگی دارد و نه به برادرش که تصور می کند ارث پدریش را بالا کشیده محبتی نشان می دهد. مشغله فکریش پیدا کردن شوهری با اسم و رسم و نان و آب دار برای دخترش، شمس السلطنه است. اما وقتی برای مشورت در این زمینه به منزل دوست متشخص دوران کودکیش خانم منورالدوله می رود، در اثنای صحبت حرف سکینه خانم، جاری منزه السلطنه پیش می آید که در قزوین زندگی می کند و ثروتمند است و دختری دارد. منزه السلطنه با شنیدن این حرف شوهر یابی برای شمس السلطنه را فراموش می کند و تمام فکر و ذکرش متوجه این می شود که دختر سکینه خانم را برای پسر بزرگش عباس خان بگیرد. از اینجا ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کار می شوند که عروس تازه را با جاه و جلال به خانه بیاورند.
کتاب دوم، دده قدم خیر، به زندگی دختران شاهزاده امیرزاده خانم می پردازد که از میان آن ها مهر اولیاء همسر امیرخان – پسر کوچک منزه السلطنه – شده است. دده قدم خیر – از کنیزان امیرزاده خانم – که زنی است محکم و استوار شخصیت محوری داستان را تشکیل می دهد ولی ماجراهایی که بر دیگر شخصیت ها هم می گذرد هر کدام داستان جذاب و کاملی است: عشق ماه طلعت دختر اول امیرزاده به شوهرش مؤیدالاسلام - ناسازگاری دختر دیگر، مهربانو، با همسرش، ابوالحسن - زناشویی ماه منیر با هاشم – زاده شدن فرزند دوم مهراولیا و امیرخان – خود کشی پدر سرور – غم های سردار مفخم و… و… داستان به سال هایی بازمی گردد که دادگستری نوین توسط علی اکبر داور پایه ریزی شده است و به بعد از ماجراهای شهریور بیست پایان می گیرد.
کتاب سوم ماه عسل شهربانو، به سرگذشت نسلی می پردازد که در سال های پایانی حکومت رضاشاه به دنیا آمده و نوجوانی خود را در ماجراهای حزب توده و دوران مصدق سپری کرده است. این کتاب شرح ازدواج ناموفقی است که نظایر آن را در دو کتاب نخست هم دیده ایم. اما اکنون با نسلی سر و کار داریم با تحصیلات عالی در داخل و خارج که روی پای خود ایستاده است و برای حل و فصل چنین مسایلی به شورای خانوادگی نیازی ندارد. شهربانو دختر امیر خان، دانشجوی ریاضیات در انگلستان است. تابستان ها به خانواده سر می زند و در یکی از این سفرها او را به عقد ازدواج ابراهیم درمی آورند که دست اندرکار فیلم و سینما و نیم نسلی از شهربانو بزرگتر است. در لا به لای داستان تعدادی از شخصیت های دو کتاب قبل را که حالا پا به سن گذاشته اند می بینیم، به علاوه با نسل جدید خانواده آشنا می شویم و خویشان سببی تازه خانواده را هم می شناسیم – مثل مادر و پدر و برادر و عمه زاده های ابراهیم – که هر کدام عقاید و سوداهای خود را دارند. ماجراهای کتاب سوم بیشتر روشنفکرانه و به اقتضای دوره اش آغشته به ماجراهای سیاسی روز است ولی مهم تر و برجسته تر از آن تفاوت های نسل نو را با نسل های پیشین و رها شدنش را از قید و بندهای گذشته نشان می دهد.