ماتیکان گجستک ابالیش

ماتیکان گجستگ ابالیش کتابی به زبان فارسی میانه است که در آن به مناظره و مجادلهٔ ابالیشِ زندیک با آذرفرنبغِ مزدیسن پرداخته شده است.
مادَیان در زبان پارسی میانه به معنی کتاب است. گجستگ به معنی «گجسته» و نفرین شده است. نام ابالیش به شکل هایی گوناگون بازسازی شده است: هانس شدر آن را تصحیف «ابالیث» عربی، [ ۱] دمناش آن را صورتی از «یَبَلَه» سریانی[ ۲] و بعدها «عبدالله» عربی دانست[ ۳] در نخستین خط از متن مادیان گجسته ابالیش آمده: «ایدون گویند که گجستگ ابالش زندیگ از استخر بود». زندیگ ( معرب: زندیق ) واژه ای است که موبدان مانویان را می خواندند. [ ۴] این واژه برگرفته است از واژه آرامی zaddīḳ ( برابر با «صدیق» عربی ) که مانویان به بزرگان و «گزیدگان» خود می گفتند. [ ۵] [ ۶] [ ۷]
ابالیش که نام اصلی اش «دین هرمزد» بوده برای گرفتن کمک مالی به آتشگاه می رود. اما چون چیزی به او نمی دهند با خشم به دربار مأمون عباسی در بغداد می رود «تا با همگی دانایان بهدینان، و تازیان و جهودیان و ترسایان ایرنچینیدن ( = مجادله ) کند. » مناظره میان او و یکی از موبدان زرتشتی به نام آذرفروبغ پسر فرخ زاد در حضور مأمون و سایر علمای ادیان آغاز می شود. ابالیش بحث را طرح می کند و موبد پاسخ می دهد. در پایان هر مسئله مأمون پاسخ های موبد را می پسندد. [ ۸]
ادعایی در این خصوص وجود دارد که ابالیش مسلمان بوده و نام اصلی او ابالیث بوده است. این در حالی است که اصل متن ماتیکان گجستک ابالیش به روشنی می گوید که وی زندیق بوده است. با توجه به معنی واژه زندیگ و کاربرد آن در ادبیات پارسی میانه، و نیز قصد ابالیش برای پیکار با «تازیان» ( = مسلمانان ) این ادعا بی اساس است. در منابع مختلف زرتشتی و اسلامی نیز این مناظره را بین یک زرتشتی و مانوی دانسته اند. [ ۹] [ ۱۰]