[ویکی نور] مؤلف ناشناخته (قرن 5 ق). کتاب تاریخ سیستان به همت ملک الشعرای بهار تصحیح شده است. ایشان در ابتدای این کتاب درباره مؤلف چنین می گوید:
«متأسفانه مؤلف این تاریخ معین نیست؛ زیرا پس از خطبه بدون ذکر «اما بعد» و معرفی صاحب تألیف یک باره داخل مطلب شده و بی تدارک عنوان و فصلی به یک جمله ناتمام از متن ابتدا کرده و در حشو کتاب هم ذکری از خویش به میان نیاورده است و تا جایی که به نظر حقیر رسید در کتب تاریخی هم از این تاریخ و نام مؤلف آن چیزی نیست، ولی در کتابی موسوم به «إحیاء الملوک» تألیف شاه حسین بن ملک غیاث الدین محمد از سلسله صفاریان، که ظاهرا در اوایل قرن 11 هجری تألیف شده و تا سنه 1027 هجری از قدیم ترین ازمنه تاریخ سیستان را شرح داده است، در صفحه دوم چنین می نویسد:
«وقایع سلاطین و ملوک آنجا را ابوعبدالله که از ثقات روایان حدیث است، به زبان عربی به قلم آورده و در زمان دولت شاه قطب الدین شاه علی، ابومحمد نامی نسخه عربی را فارسی نموده و امیر فاضل امیر محمد مبارز که جد مادری راقم این نسخه است، تاریخ به شرح و بسط تا زمان ملک نظام الدین یحیی تألیف نمود و در ایام صبی در دبستان چند جزو از آن نسخه به نظر این حقیر درآمده و الحال آن نسخه در میان نیست».
از این مختصر معلوم می شود که فضلای سیستان از تاریخی قدیم که شاید همین تاریخ مانحن فیه، باشد سینه به سینه خبری داشته اند و یا شاید جرواتی از آن در دستشان بوده است، ولی مع ذلک نمی توان از روی یقین گفت که این کتاب همان است که ابوعبدالله نامی به زبان عربی به قلم آورده و ابومحمد نامی، آن را فارسی گردانیده است؛ چه هر گاه این روایت را درست بدانیم بایستی این کتاب را که در 725 به پایان رسیده ناقص بشماریم؛ زیرا به قاعده روایت شاه حسین، فارسی آن کتاب در عهد قطب الدین علی (842-822) تحریر شده و حال آنکه این کتاب صد سال قبل از آن تمام می شود.
علاوه بر این، مؤلف إحیاء الملوک در «ورق ب، 55» در ضمن احوال ملک قطب الدین علی گوید: «چون بانی مبانی تاریخ سیستان تا زمان شاه علی در ترقیم آورده، تتمه حالات ملوک عظام إن شاءالله تا این تاریخ که سال هزاروبیست وهفت است، تحریر و رقم خواهد یافت» و به قول خود او پیداست که شاه حسین تا این جای تاریخ خود را از روی تاریخ ابومحمد نام برداشته و اگر این تحقیق صحیح باشد، شک نمی ماند که تاریخ ابومحمد نام غیر از این تاریخی است که در دست ماست؛ زیرا بین این تاریخ چنان که بیاید با تاریخ إحیاء الملوک در عبارات و مطالب فرق بسیار و در ذکر منابع و مآخذ تفاوت بی شمار موجود می باشد» .
بهار، ملک الشعراء، تاریخ سیستان، تهران، انتشارات پدیده خاور، چاپ دوم، 1366.
«متأسفانه مؤلف این تاریخ معین نیست؛ زیرا پس از خطبه بدون ذکر «اما بعد» و معرفی صاحب تألیف یک باره داخل مطلب شده و بی تدارک عنوان و فصلی به یک جمله ناتمام از متن ابتدا کرده و در حشو کتاب هم ذکری از خویش به میان نیاورده است و تا جایی که به نظر حقیر رسید در کتب تاریخی هم از این تاریخ و نام مؤلف آن چیزی نیست، ولی در کتابی موسوم به «إحیاء الملوک» تألیف شاه حسین بن ملک غیاث الدین محمد از سلسله صفاریان، که ظاهرا در اوایل قرن 11 هجری تألیف شده و تا سنه 1027 هجری از قدیم ترین ازمنه تاریخ سیستان را شرح داده است، در صفحه دوم چنین می نویسد:
«وقایع سلاطین و ملوک آنجا را ابوعبدالله که از ثقات روایان حدیث است، به زبان عربی به قلم آورده و در زمان دولت شاه قطب الدین شاه علی، ابومحمد نامی نسخه عربی را فارسی نموده و امیر فاضل امیر محمد مبارز که جد مادری راقم این نسخه است، تاریخ به شرح و بسط تا زمان ملک نظام الدین یحیی تألیف نمود و در ایام صبی در دبستان چند جزو از آن نسخه به نظر این حقیر درآمده و الحال آن نسخه در میان نیست».
از این مختصر معلوم می شود که فضلای سیستان از تاریخی قدیم که شاید همین تاریخ مانحن فیه، باشد سینه به سینه خبری داشته اند و یا شاید جرواتی از آن در دستشان بوده است، ولی مع ذلک نمی توان از روی یقین گفت که این کتاب همان است که ابوعبدالله نامی به زبان عربی به قلم آورده و ابومحمد نامی، آن را فارسی گردانیده است؛ چه هر گاه این روایت را درست بدانیم بایستی این کتاب را که در 725 به پایان رسیده ناقص بشماریم؛ زیرا به قاعده روایت شاه حسین، فارسی آن کتاب در عهد قطب الدین علی (842-822) تحریر شده و حال آنکه این کتاب صد سال قبل از آن تمام می شود.
علاوه بر این، مؤلف إحیاء الملوک در «ورق ب، 55» در ضمن احوال ملک قطب الدین علی گوید: «چون بانی مبانی تاریخ سیستان تا زمان شاه علی در ترقیم آورده، تتمه حالات ملوک عظام إن شاءالله تا این تاریخ که سال هزاروبیست وهفت است، تحریر و رقم خواهد یافت» و به قول خود او پیداست که شاه حسین تا این جای تاریخ خود را از روی تاریخ ابومحمد نام برداشته و اگر این تحقیق صحیح باشد، شک نمی ماند که تاریخ ابومحمد نام غیر از این تاریخی است که در دست ماست؛ زیرا بین این تاریخ چنان که بیاید با تاریخ إحیاء الملوک در عبارات و مطالب فرق بسیار و در ذکر منابع و مآخذ تفاوت بی شمار موجود می باشد» .
بهار، ملک الشعراء، تاریخ سیستان، تهران، انتشارات پدیده خاور، چاپ دوم، 1366.
wikinoor: مؤلف_ناشناخته_(قرن_5_ق)