لپه

لپه دانه های جدا شده، پوست کنده و خشک شدهٔ حبوبات را گویند. لپه معمولی در ایران با نام دال تور در افغانستان، لپه ای است که از نخود کفتری ( با نام علمی Cajanus ) تهیه می شود.
البته از دانه گیاهان دیگری چون نخود فرنگی لپه ای با نام انگلیسی، از نخود معمولی لپه زرد با نام انگلیسی Split chickpea به دست می آید و لپهٔ عدس، لپهٔ لوبیا و لپهٔ باقلا نیز وجود دارد. به طور کلی برای تهیه لپه هر یک از بذرهای حبوبات، پس از جداسازی از غلاف هایشان در آب خیسانده می شوند تا پوستشان برداشته شود. بعد از برداشت پوست بذرها با فشارهای مکانیکی به دو نیم تقسیم می شوند و سپس خشک می گردند.
مدت زمان مورد نیاز برای پخت بذرهای تبدیل شده به لپه، کمتر از انواعی است که سالم هستند. لپه یک منبع عالی پروتئین است. [ ۱]
• دالِ تور ( لپه معمولی، نخود کفتری )
• دالِ چانا ( لپه هندی، نخود سیاه ceci neri )
• لپه زرد ( لپه نخود معمولی )
• لپه سبز ( لپه ماش )
لپه زرد ( تهیه شده از نخود معمولی ) گاهی با دال تور ( تهیه شده از نخود کفتری ) یا دال چانا ( متشکل از نخود سیاه ceci neri ) اشتباه گرفته می شود. اگر چه انواع لپه و دال در زبان انگلیسی با نام نخود ( split peas ) شناخته شده می شوند اما دال چانا در حقیقت از گونه های لوبیا محسوب می شود.
لپه سبز و زرد معمولاً برای سوپ نخود و گاهی پودینگ نخود ( نگاه کنید به پودینگ ) استفاده می شوند.
لپه زرد اغلب برای تهیه غذاهای موسوم به دال در گویان و ترینیداد مورد استفاده قرار می گیرند. آن چه با آن صرفاً دال می گویند، شبیه دال هایی که در هند یافت می شود آماده می شوند اما ممکن است در دستورهای غذایی مختلف دیگری استفاده شود. لپه زرد در یک غذای سبک شیرین به نام شیرینی پکنی استفاده می شود. واندوهانگ ( 豌豆黄 ) پودینگ شیرین و سرد نخود است که با شکوفه های اوسمانتوس و خرما طعم داده می شوند. گفته شده است که یک نوع تصفیه شده این خوراک حاضری مورد علاقه ملکه مادر تزی شی بوده است.
برای تهیهٔ لپه از نخود، لازم است نخود را برای آسیاب شدن آماده کرد به این صورت که ابتدا نخود را ۲۴ ساعت در آب نگهداری می کنند و پس از آن نخود خیسانده شده را به مدت یک روز در آفتاب خشک می کنند و سپس نخود خشک شده را می توان با آسیاب سنگی آسیاب کرد و از آن لپه گرفت.
درصد کاهش ارزش بر اثر پختن  : حداکثر کاهش درصدی ارزش های غذایی به دلیل جوشیدن بدون در نظر گرفتن گروه گیاه خواری حاوی شیر و تخم مرغ ( ovo - lacto - vegetables group ) .

لپه (گیاه شناسی). لپه ( به انگلیسی: Cotyledon ) یکی از مهم ترین قسمت های رویان درون دانه یا بذر گیاه است که هنگام جوانه زدن دانه نخستین برگ های گیاه از آن به وجود می آیند. در گیاه شناسی تعداد لپه ها ی درون رویان یک گیاه عامل مهمی در تشخیص و تعیین نوع آن گیاه هستند. اگر گیاه دو لپه در رویان خویش داشته باشد، از گروه گیاهان دولپه ای است و اگر تنها یک لپه داشته باشد از گروه گیاهان تک لپه ای است. لپه ها نیز در کل دو نوع هستند، بیرونی ( به انگلیسی: epigeal ) و درونی ( به انگلیسی: hypogeal ) . لپه های بیرونی هنگامی که ذخیرهٔ غذایی دانهٔ گیاه به پایان می رسد از خاک بیرون آمده یا خویش عمل فروغ آمایی یا فتوسنتز را برای تأمین غذای گیاه انجام می دهند یا تبدیل به برگ هایی می شوند که این کار را انجام می دهند. اما لپه های درونی درون خاک باقی می مانند و معمولاً به محل هایی برای ذخیره تبدیل می شوند. لپه های درونی معمولاً اندازهٔ بزرگ تری در مقایسه با لپه های بیرونی دارند. لپه نخستین بار توسط دو گیاه شناس با نام های ( به انگلیسی: Marcello Malpigh ) و ( به انگلیسی: John Ray ) شناخته شد. [ ۱]
از اختصاصات کلی گیاهان تک لپه آن است که دارای لپه منفردی هستند که بر اثر عدم رشد در یکی از جوانب رأس جنین به وجود می آید. رشد ریشه اصلی حاصل از رشد ریشه چه در تک لپه ای ها محدود بوده و ریشه های فرعی به سرعت جایگزین آن می شوند. این ریشه ها نیز زود از بین رفته و جای خود را به ریشه های نابجا واگذار می کنند. دوران فعالیت ریشه های نابجا محدود بوده و به زودی تجدید می شوند. ساقه در تک لپه ای ها از جوانه جانبی رأس رویان به وجود می آید و محور زیر لپه ای در جریان رویش دانه هیچ گاه رشد نکرده و تقریباً ثابت باقی می ماند. این نحوه رشد که حالت منو سمپودیک ( به انگلیسی: Monosympodique ) را نشان می دهد عامل اصلی تشکیل زمین ساقه، ساقه های غده ای سفت و ساقه های کپه ای شکل پوشیده از فلس ها در تک لپه ای ها است. گیاهان تک لپه ای عموماً گیاهانی علفی و غالباً پایا هستند ساقه هوایی آن ها معمولاً بدون انشعاب و برگی است. برگ های تک لپه ای ها دمبرگ ندارند و غالباً به وسیله نیامی طویل ساقه را احاطه می کنند. اشکال کلی برگ ها تقریباً دراز و کشیده بوده، دارای رگبرگ های موازی و لوله های بسیار ظریف ارتباط دهنده آن ها هستند گل ها در تک لپه ای ها سه پر ( تری مر ) و هر حلقه پوششی یا زایای آن از سه قطعه تشکیل می شود.

لَپّه (cotyledon)
ساختاری در رویان گیاه دانه دار. پس از جوانه زنی دانه، برگ تشکیل می دهد. تعداد لپه های موجود در رویان صفت مهمی در طبقه بندی گیاهان گل دار (نهان دانگان) محسوب می شود. گیاهان تک لپه ای، مانند گندمیان، نخل ها، و لاله ها، یک لپه دارند؛ در حالی که گیاهان دو لپه ای، ازجمله اغلب گونه های گیاهی، دارای دو لپه اند. در دانه های دارای آندوسپرم (بافت مغذی) لپه ها نحیف اند، در حالی که در گیاهانی مانند نخود و لوبیا لپه ها کاملاً بزرگ اند. در برخی گیاهان، لپه ها پس از جوانه زنی در زیر خاک باقی می مانند یا به بالای سطح خاک می آیند و اولین برگ های سبز را تشکیل می دهند. در بازدانگان، ممکن است درون هر دانه حدود دوازده لپه باشد.