لهستان

لهستان ( به لهستانی: Polskā ) با نام رسمی جمهوری لهستان ( به لهستانی: Rzeczpospolita Polska ) ، کشوری است در مرکز اروپا، از غرب با آلمان، از جنوب غربی با جمهوری چک، از جنوب با اسلوواکی، از جنوب شرقی با اوکراین، از شرق با بلاروس، از شمال شرقی با لیتوانی و روسیه ( منطقه برون بومی کالینینگراد ) و از شمال با دریای بالتیک همسایه است. مساحت این کشور عددی بالغ بر ۳۱۲٬۶ هزار کیلومتر مربع است که آن را ۶۹مین کشور پهناور جهان و نهمین کشور پهناور اروپا کرده است. همچنین با جمعیت ۳۷٫۸ میلیون نفری[ ۱] این کشور ، سی و چهارمین کشور پرجمعیت جهان، هشتمین کشور در قاره اروپا و ششمین کشور در اتحادیه اروپا می باشد. لهستان با حاکمیتی متمرکز دارای ۱۶ استان است و پایتخت آن ورشو نام دارد.
این کشور با ۶ کشور جهان ( لیتوانی، اوکراین، آلمان، جمهوری چک، اسلواکی و بلاروس ) هم مرز است.
قوه مجریه این کشور به ترتیب رئیس جمهور، نخست وزیر و هیئت وزیران هستند. رئیس جمهور برای مدت ۵ سال انتخاب می گردد که یک رئیس جمهور می تواند حداکثر دو دوره در این پست خدمت کند.
نام این کشور در بیشتر زبان های اروپایی صورتی از پُل[ الف] است. در برخی زبان های اروپای شرقی به آن صورتی از «لِخ» یا «لِه» می گویند. لِخ یا لِه از نام قوم له می آید که حدود بیش از یک هزار سال پیش در سرزمین کنونی لهستان زندگی می کرده اند و به لخ ( lęch ) معروف بودند. نام این کشور در زبان فارسی لَهستان یا لِهستان تلفظ می شود و در زبان های لیتوانیایی[ ب] ، مجاری[ پ] و ارمنی[ ت] هم تقریبی به همین شکل هست.
لِهِستان بزرگ در سال ۹۶۶ میلادی توسط میزکوی اول بنا نهاده شد که متعلق به خاندان پیاسْت بود. قبایل جنوبی لهستان، لهستان کوچک را تشکیل دادند. دو لِهِستان در سال ۱۰۴۷ میلادی توسط کازیمیر اول با یکدیگر متحد شدند، لهستان با یک ازدواج سلطنتی در سال ۱۳۸۶ میلادی بین دختر پادشاه لهستان و پسر پادشاه لیتوانی با این کشور ادغام شد. این دولت لِهِستانی - لیتوانیایی بین قرون ۱۴ تا ۱۶ میلادی به اوج اقتدار خود رسید. این دولت توانست در مقابل قدرت های برتر آن زمان مانند دولت شوالیه های تتونیک، روسیه تزاری و عثمانی، موفقیت هایی حاصل کند. فقدان یک پادشاهی نیرومند در سده ۱۸ میلادی باعث شد که ابرقدرت های آن زمان مثل، روسیه، پروس و اتریش بتوانند، لهستان را سه بار در سال های ۱۷۷۲، ۱۷۹۲ و ۱۷۹۵ میلادی تجزیه و تقسیم کنند، از آن پس دوران زوال لِهستان آغاز شد.

لِهِستان (Poland)
ورشو، ورشو، موقعیت. جمهوری لهستان در اروپای مرکزی و در ساحل جنوبی دریای بالتیک جا دارد. از شرق به کشورهای لیتوانی، بلاروس (روسیۀ سفید) و اوکراین، از جنوب به اسلوواکی و چک، از غرب به آلمان، و از شمال به دریای بالتیک و ناحیۀ کالینینگراد (کشور روسیه) محدود می شود. مساحت لهستان ۳۱۲,۶۸۵ کیلومتر مربع و شهر ورشو پایتخت آن است.سیمای طبیعی. کشور لهستان جلگۀ نسبتاً هموار و وسیعی است که روبه شمال از ارتفاع آن کاسته می شود و روبه جنوب به کوه های سودتی، در مرز کشور چک، و کوه های بسکیدز (کوه های کارپات)، در مرز اسلوواکی، منتهی می شود. رودخانۀ اودرا (اودر) در غرب، بخشی از مرز آلمان را تشکیل می دهد و رودخانۀ بوگ در شرق، این سرزمین را از کشورهای اوکراین و بلاروس جدا می کند. بلندترین نقطۀ این کشور، کوه ریسی با ارتفاع ۲,۴۹۸ متر، در مرز جنوبی و در کوه های بسکیدز (کارپات) قرار دارد. غیر از رودخانۀ بوگ که از کشور اوکراین سرچشمه می گیرد، بقیۀ رودخانه های لهستان از کوه های جنوبی سرچشمه می گیرند و همگی به دریای بالتیک می ریزند. مهم ترین رودخانۀ لهستان، رود ویستول، از کوه های کارپات آغاز می شود که پس از عبور از شهر ورشو و طی ۱,۰۸۶ کیلومتر، در خلیج گدانسک به دریای بالتیک می ریزد. رودخانۀ وارتا نیز که به سوی شمال غرب روان است، در مرز آلمان به رود اودِر می پیوندد. دیگر رودهای مهم لهستان عبارت اند از نایسه، نیدا و بوبر. لهستان دریاچه های بسیاری دارد که عمدتاً در جلگه های شمالی کشور قرار دارند و بزرگ ترین آن ها عبارت اند از مامری، با مساحت ۱۰۰ کیلومتر مربع، و اشنیاردوی، با مساحت ۴۱ کیلومتر مربع. کشور لهستان به ۴۹ استان تقسیم شده و شهرهای مهم آن عبارت اند از ورشو، لودز، کراکوف، وروتسلاف (وروتسواف)، پوزنان، گِدانسک و گُدینیا. اقلیم لهستان قاره ای است و زمستان های آن بسیار سرد و تابستان هایش معتدل و ملایم است. میانگین دمای شهر ورشو در دی ماه ۴.۵- درجۀ سانتی گراد، در تیرماه ۱۸ درجۀ سانتی گراد و میانگین بارندگی سالانۀ آن ۴۶۵ میلی متر است. بیش از یک چهارم از وسعت لهستان از جنگل های کاج و صنوبر پوشیده شده و درختان غان و بید مجنون، که در دیگر کشورهای اروپایی نایاب اند، در این کشور وجود دارند. بیشتر جنگل های مخروطی لهستان ازجمله جنگل های سرو و صنوبر کوهستان سودتی براثر ریزش باران های اسیدی آسیب دیده اند و جنگل کاری و اصلاح جنگل، نیز به کندی پیش می رود. حیات وحش این کشور محدود است و همسانی چندانی با گونه های دیگر نواحی اروپا ندارد. کَل، سیاه گوش، گربۀ وحشی، گراز، آهوی سرخ رنگ، گاومیش وحشی، پونی (اسب کوچک)، گرگ، خرس قهوه ای، گوزن، گوسفند وحشی و پرندگانی چون خروس وحشی، لک لک سیاه و انواع ماهی بخشی از حیات وحش آن را تشکیل می دهند. پارک های ملی حفاظت شده ای در نواحی مختلف این کشور احداث شده اند که تا اندازه ای به حفظ و بقای گونه های مختلف گیاهی و جانوری کمک می کنند.
اقتصاد. لهستان در ۱۹۸۹ اقتصاد متمرکز و دولتی خود را به سیستم بازار آزاد مبدل کرد. بیشتر صنایع به بخش خصوصی واگذار شد، یارانه ها قطع شد، سرمایه گذاری های خارجی مورد تشویق و حمایت قرار گرفت، و تسهیلات بانکی برای تجارت آزاد فراهم آمد. حدود نیمی از زمین های لهستان به کشاورزی اختصاص یافته است و سیب زمینی، چغندرقند و چوب و الوار جنگلی ازجمله اقلام صادراتی این کشورند. وجود ذخایر عظیم زغال سنگ قیری در سیلزی علیا، لهستان را از دَه ها سال پیش در ردیف یکی از بزرگ ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان زغال قرار داده است. گوگرد، روی، و سرب از دیگر کانی های مهم این کشور به شمار می روند. نفت نیز در ۱۹۸۵ در آب های ساحلی آن کشف شد که ذخیرۀ آن معادل ۱۰۰میلیون تن است. فعالیت های صنعتی لهستان از دیرباز بر محور صنایع سنگین استوار بوده و تولید مواد غذایی، ماشین آلات و تجهیزات حمل و نقل بخشی از این فعالیت ها را تشکیل می دهند. لهستان از نظر شبکۀ راه های زمینی و راه آهن وضعیت بسیار مطلوبی دارد. بیشتر خطوط آهن آن پس از جنگ جهانی دوم الکتریکی شده و راه های زمینی آن پیشرفته است. بندرهای اسچتشین، گدینیا و گدانسک از فعال ترین بندرهای بالتیک اند و فرودگاه های ورشو، کراکوف، گدانسک، پوزنان، کاتوویتسه، وروتسلاف و اسچتشین ارتباط هوایی لهستان را با دیگر نواحی جهان برقرار می کنند.
حکومت و سیاست. نوع حکومت لهستان جمهوری چندحزبی با دو مجلس قانون گذاری است. ۴۶۰ نفر عضو مجلس نمایندگان (سِیم) و ۱۰۰ نفر عضو مجلس سنای این کشور را مردم برای مدت ۴ سال انتخاب می کنند. رئیس جمهور لهستان را نیز مردم انتخاب می کنند که دورۀ آن پنج سال است و فقط یک بار قابل تمدید است.
مردم و تاریخ. جمعیت لهستان حدود ۳۸,۱۸۶,۸۶۰ نفر است (۲۰۱۰) و تراکم نسبی آن به ۱۲۲ نفر در کیلومتر مربع می رسد. رشد سالانۀ جمعیت این کشور۰.۱ درصد است و لهستانی ها ۹۷.۵درصد از جمعیت آن را تشکیل می دهند. ۹۵ درصد از مردم این کشور مسیحی کاتولیک اند و ۶۲ درصد از آنان در شهرها زندگی می کنند. زبان رسمی کشور مذکور لهستانی است. اسلاو هایی که در پیرامون شهر امروزی پوزنان زندگی می کردند، تحت رهبری خاندان سلطنتی پیاست با هم متحد شدند و میشکوی اول در ۱۰۲۵م آیین مسیح را در کشور پادشاهی لهستان رسمیت بخشید. دولت مزبور در ۱۱۳۸م تجزیه شد و در ۱۲۴۱م مورد یورش مغولان قرار گرفت. خاندان یاگلون در قرن ۱۴م اسلاو ها را دوباره متحد ساختند و لیتوانی را ضمیمۀ لهستان کردند. آنان پس از نبردی طولانی با توتون ها، پروس غربی و شرقی را نیز در ۱۴۶۶م به قلمرو خود افزودند و در قرن های ۱۵ و ۱۶ به اوج اقتدار خود رسیدند. حکومت لهستان در ۱۵۷۲ به سلطنتیِ انتخابی تبدیل شد و شورای نجبای لهستان سیم، گزینش شاه را برعهده گرفت. بخش وسیعی از خاک این کشور در جنگ با سوئد و روسیه در قرن ۱۷ ازدست رفت. این کشور در جنگ سال های ۱۷۷۲ـ۱۷۷۳ و ۱۷۹۵ استقلال خود را نیز ازدست داد و میان روس و پروس و اتریش تقسیم شد. ناپلئون اول در ۱۸۰۷ نام لهستان را از نقشۀ اروپا حذف کرد و مهین دوک نشین ورشو را بنا نهاد. کنگرۀ وین نیز در ۱۸۱۵ لهستان را بین روس و اتریش و پروس تقسیم کرد. لهستان در پایان جنگ جهانی اول استقلال خود را دوباره به دست آورد، اما در آغاز جنگ جهانی دوم به تصرف آلمان درآمد و در ۱۹۴۱ صدها هزار لهستانی، که نیمی از آن ها یهودی بودند، به دست آلمان ها کشته شدند. ارتش سرخ اتحاد جماهیر شوروی در ۱۹۴۵ لهستان را از تصرف آلمان به درآورد. در پایان جنگ جهانی دوم دولت مستقل لهستان تجدید حیات کرد و حکومت کمونیستی دست نشاندۀ اتحاد شوروی بر آن حاکم شد. اعتصابات کارگری ۱۹۸۰ رفته رفته توسعه یافت و به شهر گدانسک کشیده شد که به تشکیل اتحادیۀ مستقل همبستگی انجامید و لِخ والِسا رهبری اتحادیۀ مزبور را برعهده گرفت. با ادامۀ تظاهرات در ۱۹۸۱ اتحادیۀ همبستگی غیرقانونی اعلام شد، رهبران آن دستگیر شدند، و کلیسای کاتولیک و کشورهای غربی خواستار آزادی لخ والسا شدند. در دسامبر ۱۹۹۰ نخستین انتخابات آزاد ریاست جمهوری در این کشور برگزار شد و لخ والسا زمام امور کشور را در دست گرفت. با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، لهستان از جهان کمونیست خارج شد و در ۱۹۹۱ به عنوان بیست و ششمین عضو شورای اروپا برگزیده شد.