لغت فرس

لُغَتِ فُرْسْ یا فرهنگ اسدی نام واژه نامه ای مهم و قدیمی است که اسدی طوسی شاعر سرشناس سدهٔ پنجم هجری آن را نگاشته است. [ ۱]
این فرهنگ پس از رسالهٔ ابوحفض سُغدی و تفاسیر فی لغة الفرس نوشتهٔ شرف الزمان قطران بن منصور ارموی شاعر معروف ( ۴۶۵ هجری قمری ) نگاشته شده است که از این دو اثر اثری نیست در نتیجه کتاب لغت فرس اولین فرهنگ لغت موجود است. [ ۲] اسدی طوسی این فرهنگ را پس از نظم گرشاسپ نامه، یعنی پس از ۴۵۸ هـ. ق تألیف کرده است. [ ۳]
این واژه نامه، در ایران، تا کنون با تصحیح های عباس اقبال، محمد دبیرسیاقی، علی اشرف صادقی و فتح الله مجتبایی منتشر شده است. [ ۴]
گفته می شود نگارش این واژه نامه به تشویق اردشیر بن دیلمسپار قطبی نجمی ( شاعر ) بوده است. اسدی در این کتاب برای شرح غالب لغات، شاهد یا شواهدی از شاعران می آورد. ترتیب واژه های این واژه نامه بر پایهٔ حرف آخر آن ها است. [ ۵]
اسدی همان گونه که خود در کتاب لغت فرس گفته است این کتاب را برای آن نوشت تا شاعران و نویسندگان پارسی زبان سرزمین های غربی ایران که با برخی از واژه های به کاررفته در خراسان و فرارود آشنایی نداشتند بتوانند مشکلات لغوی خود را به یاری این کتاب رفع کنند. [ ۱] این لغت نامه بیشتر برای استفادهٔ شاعران تنظیم شده ازاین رو ترتیب لغات این فرهنگ بر اساس حرف آخر آنهاست و برای پیدا کردن قافیه برای شاعران به ویژه آن هایی که به فارسی تسلط کافی نداشتند منبع ارزشمندی بوده است. [ ۶]
این واژه نامه، جدا از آن که به واژه ها پرداخته، برخی چامه های چامه سرایانی کهن را که امروزه جز نام آگاهی ای دیگر ازشان نداریم، یا پاره هایی از سرودهایی چون «کلیله و دمنه» و «سندبادنامه » ی رودکی و «وامق و عذرا»ی عنصری را که از میان رفته اند، از گزندِ زمانه نگه داشته است. [ ۷]
مطالب این کتاب طی سال های متوالی تغییرات بسیاری داشته و در هر زمان برای تکمیل به آن مطلبی را افزوده اند چنان که به جرئت نمی توان گفت آنچه از اسدی ست کدام ست. بااین همه کتاب جالب و سودمندی است و اساس کار همهٔ فرهنگ نویسان پس از اسدی بوده است. [ ۲]

لُغَتِ فُرس
(یا: لغت نامۀ اسدی/ فرهنگ اسدی) فرهنگ واژه ای به فارسی، تألیف اسدی طوسی. این فرهنگ به خواهش اردشیر بن دیلمسپارنجمی از شاعران هم روزگارش، تألیف شده است. در حقیقت، اسدی می خواست که فارسی گویان آذری زبانان را با واژه های فارسی دری آشنا سازد. لغت فرس که از قدیم ترین فرهنگ های فارسی است برحسب حرف پایانی واژه ها مرتب شده و برای گزارش واژه ها شواهدی از اشعار شعرای متقدم دارد. این فرهنگ نخستین بار به کوشش پاول هورن به چاپ رسیده است (برلین، ۱۸۹۷). لغت فرس به ترتیب به کوشش عباس اقبال (۱۳۱۹ش)، محمد دبیرسیاقی (۱۳۳۶ ش) و فتح الله مجتبایی و علی اشرف صادقی (۱۳۶۵ش) منتشر شده است.