لطائف الاشارات لفنون القراءات

[ویکی نور] لطائف الإشارات لفنون القراءات نوشته احمد بن محمد قسطلانی (851-923ق)، کتابی است به زبان عربی و با موضوع علوم قرآنی. نویسنده در این اثر به بیان برخی احکام تجوید قرآن پرداخته و اصول و فَرش قرائات (یا فروع قرائات به معنای موارد جزئی از اختلاف قرائات در کلمات قرآنی است که ضابطه مند نیستند) را بررسی می نماید. کتاب توسط خالد حسن ابوالجود مورد تحقیق قرار گرفته است.
کتاب دارای، نه جزء است که مقدمه تحقیق و مقدمه مؤلف در جزء اول آن قرار دارد. کتاب به دو بخش اصلی تقسیم می شود؛ وسائل و مقاصد. مقاصد هم به دو بخش اصول و فرش تقسیم شده است. ذیل اصول ده باب و ذیل فرش یک صد و چهارده سوره قرآن آمده است. از جمله منابعی که مؤلف به آن ها اعتماد کرده: النشر فی القراءات العشر ابن جزری و النجوم الزاهرة فی السبعة المتواترة ابوعبدالله محمد بن سلیمان حکری در بحث قراءت عشر، مفردة ابن محیصن اهوازی، مفردة حسن بصری اهوازی و المبهج فی القراءات العشر سبط خیاط در بحث قرائات چهارگانه زائد بر قرائات عشر، ایضاح الرموز و مفتاح الکنوز فی القراءات الأربع عشرة شمس الدین محمد بن خلیل قباقبی و مصطلح الإشارات فی القراءات الزوائد المرویة عن الثقات ابن قاصح در بحث اصول و فرش، الدر المصون فی علوم الکتاب المکنون احمد بن یوسف سمین حلبی، البحر المحیط أبوحیان، أنوار التنزیل و أسرار التأویل ناصرالدین بیضاوی، کنز المعانی شرح حرز الأمانی ابوإسحاق إبراهیم جعبری، إبراز المعانی شرح حرز الأمانی ابوشامه مقدسی و اللآلی الفریدة فی شرح القصیدة ابوعبدالله فاسی در بحث توجیه قرائات و... هستند.
این کتاب، از نوع دانشنامه ای است. که علاوه بر افزودن قرائات شواذ، شرحی را به کتاب النشر فی القراءات العشر ابن جزری ضمیمه کرده است. نویسنده در ابتدای با مقدمه ای دانشنامه ای شروع کرده و از فضیلت و آداب آموختن و آموزاندن سخن گفته، سپس أسانید قرائاتی که ابن جزری در کتاب «النشر»ذکر کرده بود را با اندکی حذف و اضافات یادآور می شود. وی همچنین اسامی کتاب های منتشر شده در بابا قرائت را با اندکی اضافات نقل می کند و سپس ابواب تجوید و وقف و ابتدا و رسم مصحف و شمارش آیات را ذکر می کند و آن را با ابواب اصول تفصیل می دهد و در این ابواب مجملات را شرح و مسائل سخت و غامض را تبیین می کند. او در شرح کتاب النشر ملتزم به نص نویسنده است و سپس آن را با ذکر فرش قرائات قرآنی و توجیه آن و شمارش آیات و رسم مصحف و تجزیه قرآن و وقف و ابتداء به صورت تفصیلی و به ترتیب مصحف، ادامه می دهد. کتاب به دو بخش اصلی تقسیم می شود؛ وسائل و مقاصد. مقاصد هم به دو بخش اصول و فرش (دانشمندان علم قراءت برای بازشناسی قرائت ها و تفکیک آن ها از یکدیگر و پیدا کردن نقاط اشتراک و افتراق آن ها، دو دسته قاعده وضع کرده اند.) تقسیم می شود که توضیح آن چنین است:
در اولین بخش مهم کتاب یعنی وسائل، نویسنده موارد زیر را بیان می کند؛ فضایل قرآن، ذکر اقوال علما در أحرف سبعه و شرح و بسط مشکلات آن ها و تبیین روایات تا رسیدن به رأی واحد در این مسئله، ذکر کتاب های قرائات، تبیین طرق مختلف هر قراءت شبیهِ کاری که در کتاب النشر انجام شده که البته او گاهی به دلیلی طریقی را ذکر نکرده یا تفصیل بیشتری به آن داده است، صحبت از اصول علوم تا جایی که در مکان و سوره خاص خودش این وجوه را تخصیص می زند و آن را به مکانش در باب اصول حواله می دهد و احکام تجوید و مخارج حروف و صفات حروف را به تفصیل شرح می دهد، اصول شمارش آیات را بیان می کند و اهمیت و فضیلت و کیفیت استخراج این علم را نشان می دهد. اصول علم وقف و ابتدا و اهمیت آن و کتاب هایش را بیان می کند، اصول رسم الخط عثمانی را از میان کتاب های فنی معتبر نشان می دهد و بحث استعاذه و احکام مربوط به آن را روشن می سازد و... . نویسنده در فصل اولِ دومین بخش کتاب؛ یعنی مقاصد، اصول قرائات را به صورت باب باب مانند کتاب النشر ذکر می کند. البته ذکر این اصول در این کتاب افزونی هایی بر النشر دارد؛ مانند این که ترتیب مباحث در اینجا منظم تر است و از پراکنده گویی پرهیز شده است و... . دومین فصلِ بخش دوم درباره فرش حروف است، مطالب اصلی کتاب را تشکیل می دهد. نویسنده کتاب؛ احمد بن محمد قسطلانی در این بخش، سوره های قرآن را یکی یکی از فاتحه تا ناس ذکر کرده و اسم سوره و فضیلت آن و مکی و مدنی بودنش را ذکر می کند و سپس خلاف در شمارش آیات و آخرین کلمه در سوره را در هر سوره در قسمت مربوط به بیان مطالب همان سوره بیان می دارد. او قرائات مختلف را به صورت کلمه کلمه بیان می کند و اگر نیازی به تکرار کلمات باشد در جای مربوط به خودش آن ها را تکرار می نماید سپس علت هر قرائتی را به صورت جداگانه ذکر می کند و وجوه ضعیف را با استفاده از شواهد شعری و ادله علمی رد و نظر خودش را به اثبات می رساند. او رسم الخط مصاحف در کلمات سوره را ذکر می کند و این امر را با وقف و ابتدا به شکل آیه آیه و حتی کلمه کلمه ادامه می دهد. این مباحث همین گونه ادامه می یابد و کتاب با بیان احکام تکبیر پایان می پذیرد.
فهرست مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است. پاورقی ها علاوه بر ذکر ارجاعات و اختلافات نسخ خطی گاهی حاوی مطالبی در شرح و توضیح محتوا هستند. تحقیق کتاب به دست خالد حسن ابوالجود انجام شده است. دکتر عبدالصبور، که کمک یار محقق کتاب بوده، در اوایل کار این کتاب از دنیا رفته و محقق، این اثر را به وی تقدیم می کند. شیخ ابراهیم عطوه در مجله منبر الاسلام، شماره شعبان 1976 میلادی مقاله ای در معرفی این کتاب دارد.
مقدمه و متن کتاب. درگاه جامع آموزش قرآن کریم در 31 خرداد 1396 به آدرس: http://www.quranedu.ir/content?p_p_id=56_INSTANCE_fD2i&_56_INSTANCE_fD2i_mode=article&_56_INSTANCE_fD2i_catId=305972&_56_INSTANCE_fD2i_vocId=306030&_56_INSTANCE_fD2i_articleViewId=150169&_56_INSTANCE_fD2i_articlePage=1