[ویکی نور] کتاب لطائف اخبار الاول فیمن تصرف فی مصر من ارباب الدول اثر محمد بن عبدالمعطی بن ابی الفتح بن احمد بن عبدالغنی بن علی اسحاقی (متوفای 1032 ق) می باشد.
مورخان مسلمان در تدوین و تنظیم متون تاریخی شیوه های گوناگونی از قبیل حدیثی خبری، طبقاتی و تبار شناختی در پیش گرفته اند. یکی دیگر از این شیوه ها، تاریخ نگاری محلّی است. در جهان اسلام تاریخ های محلّی بسیاری با صبغه علمی و دینی یا سیاسی تدوین شده است. این کتب معمولاً مشتمل است بر پیش گفتاری درباره تاریخ احداث شهر و فتح آن به دست مسلمانان روایاتی در فضیلت شهر، محله ها و تاسیسات شهر در پیش و پس از اسلام؛ ولی به تدریج تاریخ های محلّی جنبه عام یافت و علاوه بر تراجم رجال حدیث و روایت، تراجم دیگر بزرگان و مشاهیر را نیز در برگرفت که آن نوعی تاریخ های وقایع نگاشتی، مبتنی بر دوران حکومت خلفاء و سلاطین می باشد. در تاریخ های دودمانی که پس از زوال قدرت مرکزی خلافت اسلامی تألیف شد، دوران حکومت حاکمان به عنوان تنها اصل تنظیم مطالب به کار رفت. اثر حاضر هم به این شیوه تدوین شده است. این اثر ضمن مراعات ترتیب حکومت حاکمان به شیوه فرهنگنامه ای تدوین شده و سراسر کتاب به شرح حال حاکمان و سلاطین که از زمان فتح اسلامی تا 1031 ق در مصر روزگار حکومت مصطفی اوّل که تقریباً زمان فوت مؤلف می باشد، می پردازد. در شرح شخصیت ها به اجمال سخن گفته شده و بطور کامل به شرح احوال آنان پرداخته نشده و بیشتر به ذکر زمان خلافت، مدت حکومت و بعضی از حوادث تاریخی که در زمان حکومت آن ها به وقوع پیوسته که شامل موضوعات مختلفی از جمله ادبی، جغرافیایی، اجتماعی و... می باشند، می پردازد و در پایان اثری که آن حادثه برجای گذاشته و خواننده از آن می تواند، بهره برداری نماید، با لفظ «فائده» می آید و در مواردی هم ذکری از طرائف و عجائب و نصایح در اثر دیده می شود.
در این اثر به منابع و مراجع متنوعی تکیه شده است؛ مثل «المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الآثار» تقی الدین مقریزی، «حسن المحاضرة فی اخبار مصر و القاهره» و یکسف الصلصلة فی وصف الزلزلة هر دو از جلال الدین سیوطی، «الکواکب الدریّة فی مدح خیّر البریّه» معروف به قصیدة البردة از شرف الدین بوصیری، تاریخ مدینة الدمشق ابن عساکر، مروج الذهب و معادن الجوهر ابوالحسن علی بن حسن مسعودی، «الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل» مجیرالدین حنبلی، «الانسان الکامل فی معرفة الاواخر والاوائل» عبدالکریم جیلی، «حیاة الحیوان» محمد کمال الدین دمیری، «ربیع الابرار و فصوصی الاخبار» زمخشری، «خریدة القصر و مزیدة العصر» عماد اصفهانی، «زهر الآداب و ثمرة الالباب» ابواسحاق ابراهیم بن علی حصری قیروانی، «لطائف المعارف» عبدالرحمن بن رجب حنبلی، تفسیر بیضاوی و دیگر کتب مرجع.
مؤلف منابع خود را به طور مستقل جمع آوری و بیان ننموده و مواردی که در بالا آمده، از درون اثر جمع آوری شده است. مؤلف در بعضی موارد فقط اسم اثر را به طور مختصر و در برخی موارد دیگر فقط نام نویسنده را این گونه حکاه اصمعی، حکاه ابوالعتامیه، حکاه المسعودی، قال الجلال السیوطی آورده و این که مربوط به کدام اثر است، را مشخص ننموده است و در مورد روایات هم مسلسل سند و روات را به طور کامل بیان نکرده است، آورده: روی الطبرانی عن ابن عباس، قال انس، ماحکی عن کمیل و...
اثر حاضر، از یک مقدّمه که توسط محقق «محمد رضوان مهنا» نگارش یافته و متن اصلی مؤلف تشکیل شده است. محمد رضوان مهنا در این مقدّمه به دو بحث پرداخته اوّل به فواید و اثرات که مطالعه تاریخ در بردارد، می پردازد و بیان می کند که تاریخ، به کسی که دنبال درس آموزی و تدبّر باشد، موادی در دسترس او قرار می دهد که او می تواند با تفکر در آنها؛ از جمله این که چگونه امت ها سیر صعود و نزول را پیموده اند، حکّام و پادشاهان چگونه مدارج و مناصب را بدست آورده یا آنها را از دست داده اند؟ و... عبرت گرفته و با کمک آنها راه های موفقیّت و سعادت را طی نمود.
مورخان مسلمان در تدوین و تنظیم متون تاریخی شیوه های گوناگونی از قبیل حدیثی خبری، طبقاتی و تبار شناختی در پیش گرفته اند. یکی دیگر از این شیوه ها، تاریخ نگاری محلّی است. در جهان اسلام تاریخ های محلّی بسیاری با صبغه علمی و دینی یا سیاسی تدوین شده است. این کتب معمولاً مشتمل است بر پیش گفتاری درباره تاریخ احداث شهر و فتح آن به دست مسلمانان روایاتی در فضیلت شهر، محله ها و تاسیسات شهر در پیش و پس از اسلام؛ ولی به تدریج تاریخ های محلّی جنبه عام یافت و علاوه بر تراجم رجال حدیث و روایت، تراجم دیگر بزرگان و مشاهیر را نیز در برگرفت که آن نوعی تاریخ های وقایع نگاشتی، مبتنی بر دوران حکومت خلفاء و سلاطین می باشد. در تاریخ های دودمانی که پس از زوال قدرت مرکزی خلافت اسلامی تألیف شد، دوران حکومت حاکمان به عنوان تنها اصل تنظیم مطالب به کار رفت. اثر حاضر هم به این شیوه تدوین شده است. این اثر ضمن مراعات ترتیب حکومت حاکمان به شیوه فرهنگنامه ای تدوین شده و سراسر کتاب به شرح حال حاکمان و سلاطین که از زمان فتح اسلامی تا 1031 ق در مصر روزگار حکومت مصطفی اوّل که تقریباً زمان فوت مؤلف می باشد، می پردازد. در شرح شخصیت ها به اجمال سخن گفته شده و بطور کامل به شرح احوال آنان پرداخته نشده و بیشتر به ذکر زمان خلافت، مدت حکومت و بعضی از حوادث تاریخی که در زمان حکومت آن ها به وقوع پیوسته که شامل موضوعات مختلفی از جمله ادبی، جغرافیایی، اجتماعی و... می باشند، می پردازد و در پایان اثری که آن حادثه برجای گذاشته و خواننده از آن می تواند، بهره برداری نماید، با لفظ «فائده» می آید و در مواردی هم ذکری از طرائف و عجائب و نصایح در اثر دیده می شود.
در این اثر به منابع و مراجع متنوعی تکیه شده است؛ مثل «المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الآثار» تقی الدین مقریزی، «حسن المحاضرة فی اخبار مصر و القاهره» و یکسف الصلصلة فی وصف الزلزلة هر دو از جلال الدین سیوطی، «الکواکب الدریّة فی مدح خیّر البریّه» معروف به قصیدة البردة از شرف الدین بوصیری، تاریخ مدینة الدمشق ابن عساکر، مروج الذهب و معادن الجوهر ابوالحسن علی بن حسن مسعودی، «الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل» مجیرالدین حنبلی، «الانسان الکامل فی معرفة الاواخر والاوائل» عبدالکریم جیلی، «حیاة الحیوان» محمد کمال الدین دمیری، «ربیع الابرار و فصوصی الاخبار» زمخشری، «خریدة القصر و مزیدة العصر» عماد اصفهانی، «زهر الآداب و ثمرة الالباب» ابواسحاق ابراهیم بن علی حصری قیروانی، «لطائف المعارف» عبدالرحمن بن رجب حنبلی، تفسیر بیضاوی و دیگر کتب مرجع.
مؤلف منابع خود را به طور مستقل جمع آوری و بیان ننموده و مواردی که در بالا آمده، از درون اثر جمع آوری شده است. مؤلف در بعضی موارد فقط اسم اثر را به طور مختصر و در برخی موارد دیگر فقط نام نویسنده را این گونه حکاه اصمعی، حکاه ابوالعتامیه، حکاه المسعودی، قال الجلال السیوطی آورده و این که مربوط به کدام اثر است، را مشخص ننموده است و در مورد روایات هم مسلسل سند و روات را به طور کامل بیان نکرده است، آورده: روی الطبرانی عن ابن عباس، قال انس، ماحکی عن کمیل و...
اثر حاضر، از یک مقدّمه که توسط محقق «محمد رضوان مهنا» نگارش یافته و متن اصلی مؤلف تشکیل شده است. محمد رضوان مهنا در این مقدّمه به دو بحث پرداخته اوّل به فواید و اثرات که مطالعه تاریخ در بردارد، می پردازد و بیان می کند که تاریخ، به کسی که دنبال درس آموزی و تدبّر باشد، موادی در دسترس او قرار می دهد که او می تواند با تفکر در آنها؛ از جمله این که چگونه امت ها سیر صعود و نزول را پیموده اند، حکّام و پادشاهان چگونه مدارج و مناصب را بدست آورده یا آنها را از دست داده اند؟ و... عبرت گرفته و با کمک آنها راه های موفقیّت و سعادت را طی نمود.