لدلوک

[ویکی الکتاب] ریشه کلمه:
دلک (۱ بار)
ل (۳۸۴۲ بار)

«دُلُوکِ الشَّمْسِ» به معنای «زوال آفتاب» از دائره نصف النهار است که وقت ظهر می باشد، و در اصل از مادّه «دَلْک» به معنای «مالیدن» گرفته شده; چرا که انسان در آن موقع بر اثر شدت تابش آفتاب چشم خود را می مالد. یا از «دَلْک» به معنای «متمایل شدن» است; چرا که خورشید در این موقع از دائره نصف النهار به سمت مغرب متمایل می شود. و یا این که انسان، دست خود را در مقابل آفتاب حائل می کند، گویی نور آن را از چشم خود کنار می زند و متمایل می سازد. به هر حال، در روایتی که از منابع اهل بیت(علیهم السلام) به ما رسیده «دلوک» به معنای زوال خورشید، تفسیر شده است.
(بر وزن سلوک) میل. راغب می‏گوید دلوک شمس به معنی میل به غروب است. صحاح آن را زوال گفته است و مراد از زوال میل و انحراف خورشید از وسط آسمان به طرف مغرب است و عبارت اخرای وقت ظهر می‏باشد. قاموس آن را غروب، زرد شدن، میل و زوال از کبد سماء گفته است. طبرسی آن را ظهر معنی کرده و از ثعلب نقل می‏کند که معنی آن میل است. این اثیر در نهایه گفته اصل دلوک به معنی میل است و از دلوک شمس زایل شدن آن از وسط آسمان قصد می‏شود و گاهی غروب آفتاب مراد است. در روایات اهل یت علیهم السلام دلوک شمس بزوال یعنی ظهر و غسق اللیل به نصف شب تفسیر شده است چنان که خواهد آمد. بنابر آنچه گذشت دلوک به معنی میل و آن مایل شدن آفتاب از وسط آسمان نسبت به محیط و محلّ هر مردم است (به عبارت دیگر: ظهر) لام در «لِدُلُوکِ الشَّمْسِ» به احتمال قوی به معنی عند و حین است یعنی «عندَ دُلُوکِ الشَّمسِ وَ حینَ دُلُوکِ الشَّمْسِ» و دلیل آن «اِلی غَسَقِ اللَّیلِ» است و «اَلی» دلالت بر انتها دارد علی هذا لام در لدلوک برای ابتدا است. و نیز بیضاوی و زمخشری نقل کرده‏اند که رسول خدا «صلی اللّه علیه و آله» فرمود: «اَتانی جَبْرَئیلُ لِدُّلُکِ الشَّمسِ حینَ زالَتْ فَصَلّی بِیَ الظُّهرَ» در این حدیث کلمه «حینَ زالَتْ» عبارت اخری دلوک شمس است. غسق که در آیه شریفه آمده به معنی ظهور تاریکی شب است چنان که در مجمع گفته و یا به معنی ظلمت شدید است چنان که راغب گفته است ولی در روایات اهل بیت «علیهم السلام» چنان که گفته شد به نصف شب تفسیر شده است و «قُرآنَ الْفَجْرِ» در آخر آیه در روایات به نماز صبح تفسیر گردیده است. علی هذا آیه شریفه اوقاف نمازهای پنجگانه را بیان می‏کند از ظهر تا انتصاف شب. وقت نماز ظهر و عصر و مغرب و عشاء، و وقت نماز صبح بعد از فجر است. و درباره مشهود بودن آن روایت شده که ملائکه شب و روز در آن حاضر می‏شوند. در المیزان می‏گوید: روایات فریقین در حضور ملائکه شب و روز در نماز صبح نزدیک بتواتر است. در تفسیر عیّاشی از زرارة نقل شده که از امام باقر علیه السلام پرسیدم از نمازهای واجبی؟ فرمود: پنج نماز است در شب و روز. گفتم: خدا آنها را معین کرده و در کتابش به پیامبرش بیان نموده است؟ فرمود: آری خدا به پیغمبرش صلی اللّه علیه و آله و سلم فرموده «اَقِمِ الصَّلوةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ اِلی غَسَقِ الَّیْلِ» دلوک‏زوال آن است، ما بین دلوک تا غسق لیل چهار نماز هست. آنها را معیّن و آشکار و با وقت کرده است. غسق لیل نصف شدن آن است و فرموده «وَ قُرْآنَ الْفَجْرِ اِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کانَ مَشْهُوداً» و این پنجمی است . و در ذیل روایت زرارة و حمران و محمدبن مسلم از امام باقر و صادق علیهما السلام نقل شده که فرموده «قُرْآنَ الْفَجْرِ» نماز صبح است و اینکه فرموده «کانَ مَشْهُوداً» از آن است که ملائکه شب و روز در آن حاضر می‏شوند. در تفسیر عیاشی مجموعاً 9 حدیث درباره این آیه نقل گردیده و در وسائل کتاب الصلوة ابواب المواقیت از این روایات و نظائر آنها مقل شده است. ظاهراً مراد از ملائکه شب و روز ملائکه‏ای هستند که در شب و روز اعمال مردم را می‏نویسند و وقت نماز صبح موقع رفتن ملائکه شب و آمدن ملائکه روز است لذا هر دو فریق در نماز صبح حاضر می‏شوند . کلمه دلوک در کلام اللّه فقط یکبار آمده است.