لاله زار خیابان

دانشنامه آزاد فارسی

لاله زار، خیابان
نمایی از خیابان لاله زار قدیم
حد فاصل میدان توپخانه و خیابان انقلاب اسلامی در تهران. پس از سفر اول ناصرالدین شاه قاجار به اروپا در ۱۲۹۰ق، به دستور او با تخریب باغ لاله زار و الگوبرداری از خیابان شانزه لیزۀ پاریس احداث شد. انتهای آن خیابان جمهوری اسلامی امروزی است. مانند سایر خیابان های منشعب از میدان توپخانه دروازه ای کاشی کاری و یک در بزرگ داشت که به هنگام گسترش شهر در ۱۳۱۱ش و دورۀ رضاشاه پهلوی تخریب شد. خیابان لاله زار سپس تا خیابان شاه رضا (انقلاب امروزی) امتداد یافت و لاله زار نو خوانده شد. لاله زار خیابانی نو و سنگ فرش بود و نخستین خیابان تهران در اواخر دورۀ قاجار بود که در آن سیم کشی برق شد. یکی از ایستگاه های تراموای تهران یا واگن اسبی در آن جا بود. درباریان و اعیان و اشراف دورۀ قاجار در خیابان لاله زار باغ و عمارت داشتند. بخش بزرگی از پارک اتابک در لاله زار بود. باقی ماندۀ خانۀ انیس الدوله همسر ناصرالدین شاه در خیابان لاله زار، امروز پاساژی به نام اخوان و باقی ماندۀ خانۀ امین السلطنه مسجدی کوچک است. خانه های خاندان پیرنیا از مهم ترین بناهای تاریخی تهران، در خیابان لاله زار باقی است. در یکی از آن ها مؤسسۀ مطالعات پزشکی و طب اسلامی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران تأسیس شده است. بالاخانه ای در سراسر ضلع غربی لاله زار نو جنوبی نیز از دیگر بناهای خاندان پیرنیا است. خیابان لاله زار با گسترش شهر تهران و پدیدآمدن دیگر مراکز تفریحی و خرید در دورۀ محمدرضاشاه همچنین با رکود و تعطیل شدن گراندهتل، به تدریج از رونق افتاد و به مرکزی تجاری تبدیل شد که امروز به فروش وسایل و لوازم برقی اختصاص دارد. در دورۀ ناصری ساختمان نظمیه (شهربانی) تهران به ریاست کنت دو مونت فُرت ایتالیایی، همچنین خانۀ مسکونی او، در حدود تقاطع لاله زار با خیابان منوچهری قرار داشت و نام چهارراه کنت از آن زمان باقی است. در جایی که حدود نیم قرن بعد، کوچۀ تئاتر دهقان نام گرفت، یک مغازۀ چینی و کریستال فروشی بود که در اواخر دورۀ قاجار حاج محمد حسین کمپانی امین الضرب آن را خرید و به نخستین نمایشگاه وسایل نقلیه (کالسکه و درشکه) در تهران تبدیل کرد. خانۀ تاجرباشی روس در کوچه مزبور از آن دوره باقی است. باغ سفارت فرانسه نیز در دورۀ ناصری در چهارراه لاله زار و جمهوری امروزی قرار داشت که در اواخر دورۀ قاجار مغازه های مختلف ازجمله اولین شیرینی فروشی مدرن تهران که سراسر آینه کاری بود و به حاج نایب عبدالحسین معیلی تعلق داشت، در محل آن به وجود آمد که هنوز دایر است. داروخانۀ پاپازیان از پیش گامان صنعت داروسازی در ایران نیز در نزدیکی شیرینی فروشی معیلی قرار داشت. در لاله زار اولین مغازه های لوکس و امروزی شهر تهران در کنار مغازه های اروپاییان دایر شدند و به فروش اجناس خارجی مانند عطر و لوازم آرایش، پوشاک و کیف و کفش پرداختند. معروف ترین آن ها پیرایش و اتحادیه نام داشتند. مغازۀ مانون از این گروه، از اوایل دورۀ پهلوی در نبش کوچۀ رفاهی و خیابان لاله زار هنوز دایر است. در دورۀ قاجار مغازه های لاله زار در ضلع شرقی خیابان قرار داشتند و سکویی سراسری با ارتفاع یک تا دوازده سانتی متر با یک طاق ضربی آجری، محل توقف مشتریان و حفاظت آن ها در برابر سرما و گرما بود. در اواخر دورۀ قاجار و اوایل دورۀ پهلوی پیاده رو شرقی لاله زار به رفت وآمد مردان و پیاده رو غربی به زنان اختصاص داشت. اولین هتل ها، کافه رستوران ها، کلوب ها، سینماها و تئاترهای تهران در لاله زار به وجود آمدند. به همین سبب آن جا مرکز گردش و تفریح و تجمع مردان و زنان امروزی و متجدد تهران بود. هتل های انترناسیونال به مدیریت یک ارمنی و گراند هتل در اواخر دورۀ قاجاریه و هتل هما در دورۀ رضاشاه (که هنوز باقی است)، کافۀ لقانطه که بعدها تغییر مکان داد، کافۀ اوگانُف که در ۱۳۰۶ش به سینما ایران (البرز کنونی) تبدیل شد، کافه لاله زار در مجاورت گراندهتل (پاتوق اعضای حزب آریا)، کافۀ بولوارد، قناری، رزنوار و پارس؛ کلوب انگلیسی ها که نام کوچۀ کلوب از آن تا چندی پیش باقی بود، و کلوب موزیکالِ علینقی خان وزیری، پاتوق های مشهور روشنفکران و نویسندگان و هنرمندان آن زمان به شمار می رفتند. تراکم سینماها در خیابان لاله زار از اواخر دورۀ قاجار و پس از ورود صنعت سینما به ایران، آن جا را به خیابان فیلم و سینما مشهور کرده بود. ازجمله مشهورترین آن ها سینما فاروس بود که به وسیلۀ روسی خان و حیدرخان عمواوغلی تأسیس شده بود، گراند سینما در سالن گراندهتل، خورشید نزدیک مغازۀ پیرایش، سینما مایاک و سینما صنعتی (لاله زار بعدی) که در ۱۳۰۷ش ویژۀ زنان دایر شده بود. لاله زار در دهه های ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ نیز محل تجمع بیشترین سینماهای تهران مانند رکس، کریستال که هنوز باقی است، و متروپل بود. اولین جشنوارۀ بین المللی فیلم تهران در ۱۳۳۷ در سینما نیاگارا در لاله زار برگزار شد. در دهۀ ۱۳۲۰ اولین سالن های تئاتر شهر تهران مانند تئاتر تهران که در باغ سهم الدوله از دورۀ قاجار برپا شد، تئاتر مرکزی با سالن تابستانی، تئاتر فردوسی (هنرستان هنرپیشگی بعدی)، تئاتر جامعۀ باربَد، در کوچه باربد، تئاتر ملی و تئاتر پاریس (تئاتر تفکری بعدی) در خیابان لاله زار دایر شدند. وجود مدرسه ها، چاپخانه ها، کتاب فروشی ها، دفترهای روزنامه و نشریات و حزب های سیاسی به لاله زار موجودیتی فرهنگی و سیاسی بخشیده بود. پس از تأسیس سازمان رادیو در ایران، ادارۀ انتشارات رادیو در خیابان لاله زار برپا شد؛ چاپخانه های معظم و پیشرفتۀ موسینور و فاروس به وسیلۀ دو فرانسوی و چاپخانه روشنایی به مدیریت سید ضیاءالدین طباطبایی، دو عکاس خانه که یکی از آن ها به وسیلۀ غلامرضا خان معروف ترین عکاس اواخر دورۀ قاجار اداره می شد؛ دفتر روزنامه های صبح صادق، شفق سرخ، نبرد، ایران ما، ستارۀ ایران، روزنامۀ اطلاعات که در ابتدای کار در کوچۀ وثوق نظام بود و روزنامه دوزبانۀ انفرماسیون به مدیریت یک ارمنی در کوچۀ حاجی معین التجّار بوشهری؛ کتاب فروشی های طهران، به مدیریت حسین پرویزی که از اهل قلم و پایه گذاران حزب دموکراتِ اواخر دورۀ قاجار بود و مغازه اش پاتوق کتاب دوستان و آزادی خواهان به شمار می رفت، و پروین و معرفت در اوایل دورۀ پهلوی و دفاتر حزب های میهن پرستان، آریا و پیکار ازجمله مکان های خیابان لاله زار بودند.

پیشنهاد کاربران

بپرس