قیف دالانه

قیف دالانه[ ۱] یا دیاترم ( انگلیسی: Diatreme ) عبارت است از دهانه های انفجاری که بر اثر انفجار ناشی از وجود گازهای آتشفشانی تشکیل گردیده است. این گازها خاستگاه ماگمایی و غیر ماگمایی دارند. قیف دالانه نوعی کانال طبیعی شامل حفره ها و چاه هایی در دهانه های آتشفشانی است که بر اثر انفجارهای شدید گازهای آتشفشانی تشکیل می شود.
قیف دالانه تنورهٔ بـِرشی ( breccias pipe ) قیف شکلی به شمار می آید که ژرفای آن در حدود ۲ کیلومتر و قطر آن از ۲۰۰ متر تا ۲ کیلومتر است. [ ۱]
منشأ گازهایی که انفجار آن ها باعث تشکیل قیف دالانه می شود ممکن است ماگمایی باشد یا از بخار شدن آب های زیرزمینی بر اثر حرارت حاصل شود. قیف دالانه ها که انواعی از دودکش هستند که در اعماق پوسته واقع شده اند و پر از برش های سنگی هستند. سازوکار ایجاد قیف دالانه ها هنوز به درستی مشخص نشده است. منشأ گازهای داغ و پرفشار در اعماق، قدرت انفجار گازهایی که بتواند حجم های زیاد برش ها را در داخل دودکش ها در اعماق ایجاد کند، و سازوکار حرکت مواد فرار هنوز به درستی شناخته نشده است. [ ۲]
گاهی پیدایش حفره ها، ممکن است بدون انفجار و بر اثر خروج گازها در دهانه های بعضی از آتشفشان ها باشد. این عمل سبب پراکنده شدن مواد سبک وزن و خاکستری می گردد و حفره های قیفی شکل حاصل می شود که به آن ها نیز، قیف دالانه می گویند. [ ۳]