قیاس معارضه

[ویکی فقه] قیاس معارضه، به معنای قیاس باطل کننده قیاس دیگر از طریق انتاج ضد یا نقیض نتیجه آن قیاس است.
همان طور که برای اثبات مطلوب، قیاس تشکیل می شود، برای ابطال قیاس هم راه هایی وجود دارد. از جمله شیوه هایی که در صناعت جدل برای ابطال قیاس طرف مقابل مناظره متداول می باشد دو طریق است: ۱. طریق معاوضه (قیاس مقاومت یا قیاس معاوضه): قیاس مقاومت یا معاوضه قیاسی است که برای ابطال قیاسی دیگر تالیف شده باشد؛ به این گونه که به وسیله قیاس دوم نتیجه ای بدست آید که این نتیجه با قوی ترین مقدمه قیاس پیشین، مناقض یا مضاد باشد. مثلا هرگاه گفته شود: "بعضی از مردم درس خوانده اند، و هر کس درس خوانده باشد دانا است"، برای ابطال مقدمه دوم که از مقدمه اول قوی تر است (زیرا "کلی" و "موجَب" اقوی از "جزئی" و "سالب" است) قیاس ذیل تالیف می شود: "بعضی از درس خواندگان بی استعدادند، و هیچ بی استعدادی دانا نیست". ۲. طریق معارضه (قیاس معارضه): معارضه، قیاسی است که برای انتاج نقیض یا ضد نتیجه قیاسی دیگر تالیف شده باشد. مثلاً اگر کسی قیاسی به این صورت اقامه کند: "هر (ج) (ب) است، و هر (ب) (ا) است، پس: هر (ج) (ا) است"، و شخص معترض بگوید بر فرض که دلیل شما را قبول کنیم اما دلیلی داریم که آن را باطل می کند، و آن عبارت است از: "هر (ج) (ط) است، و هیچ (ط) (ا) نیست، پس: هیچ (ج) (ا) نیست"، این قیاس دوم را "قیاس معارضه" گویند.
تفاوت قیاس معاوضه و معارضه
پس فرق این دو شیوه این است که طرف مناظره، در قیاس "معاوضه" یکی از مقدمات را به طریقی که گفتیم، ردّ و نتیجه را باطل می کند و در قیاس "معارضه" به مقدمات نظر ندارد بلکه نتیجه قیاس طرف مقابل را به وسیله قیاسی دیگر که نتیجه آن، نقیض یا ضد نتیجه قیاس اول است، ردّ و ابطال می کند.
مستندات مقاله
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • گرامی، محمدعلی، منطق مقارن.• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.• علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.
...