قیاس مرکب از متقابلتان

[ویکی فقه] قیاس مرکب از متقابلتان، به معنای قیاس اقترانی مؤلَّف از دو قضیه متضاد یا متناقض؛ مورد استفاده در جدل، امتحان و مغالطه است.
قیاس مرکب از متقابلتان، نوعی قیاس اقترانی است که از دو قضیه متقابل تالیف یافته باشد، خواه متضادتان باشند یا متناقضتان. این نوع قیاس در جدل و یا مغالطه به کار می رود و نتیجه این قیاس، سلب چیزی از خودش می باشد. هر قیاس اقترانی که از مقدمات متقابل تالیف شده و نتیجه در هر دو حد، یکی باشد حتماً هر دو مقدمه در اجزاء اشتراک خواهند داشت، و از نظر سلب و ایجاب مختلف خواهند بود تا انتاج سلب کنند، پس اگر هر دو مقدمه در کمیت مختلف باشند مانند متناقضان یا موجبه جزئی و سالبه کلی خواهند بود و یا موجبه کلی و سالبه جزوی. و اگر در کمیت متفق باشند مانند متضادان، هر دو کلی خواهند بود، و نمی توانند هر دو جزئی باشند؛ زیرا اولاً دو جزئی، حقیقتاً متقابل نیستند و ثانیاً قیاس، از دو جزئی تشکیل نمی شود.
ضروب منتج این قیاس
قیاس مرکب از متقابلتان فقط در ضروبی که نتیجه آنها سالبه است واقع می گردد، بنابراین بر هیات ۱۲ ضرب از ۱۹ ضربی که از مجموع چهار شکل می تواند منتج باشد قرار می گیرد.
نتیجه قیاس مرکب از متقابلتان
نتیجه این قیاس، که سلب شئ از خودش است، گاهی ظنی است و گاهی حقیقی. ظنی مانند این که یکی از دو حدّ، ملزوم بُوَد و دیگری لازم؛ مانند: "لا شئ من الانسان بناطقٍ او ضاحکٍ"؛ زیرا مقدمات این قیاس نه متضاد هستند و نه متناقض. و حقیقی یا بالقوه است یا بالفعل. بالقوّه مانند این که یکی از آنها جزء دیگری و تحت آن باشد، مثل: "لا شئ من الانسان بحیوان". این صنف در واقع به قیاس مرکب مضمر برمی گردد. و بالفعل یا صریح است یا غیر صریح. اما صریح در جایی است که اصغر و اکبر هم از نظر اسم و هم از نظر معنا یک چیز باشند؛ مانند: "لا شئ من الانسان بانسان"، و اما غیر صریح در جایی است که از نظر معنا یکی، اما از نظر اسم مختلف باشند؛ مانند: "لا شئ من الانسان ببشر".
کاربرد در جدل و مغالطه
...