[ویکی فقه] قیاس عکس، به معنای قیاس مؤلَّف از مقابل نتیجه یک قیاس با یکی از مقدمات آن برای اثبات مقابل مقدمه دیگر است.
برای بعضی از مصادیق قیاس به دلیل ویژگی آنها، اسم خاصی قرار داده شده است. قیاس عکس یا عکس قیاس و قیاس معکوس یکی از این موارد است، و آن قیاسی است که از تالیف مقابل نتیجه یک قیاس (به تقابل ضد یا نقیض) با یکی از مقدمات آن حاصل می شود تا مقابل مقدمه دیگر را نتیجه بدهد (البته در بعضی تالیفات، برای این که بتواند مطلوب را انتاج کند، عکس مقدمه یا عکس نتیجه را به جای مقدمه و نتیجه به کار می برند). به عبارت دیگر قیاس معکوس عبارت است از اثبات مقابل مقدمه به وسیله مقابل نتیجه. مثلاً در قیاس: "هر انسانی حیوان است، و هیچ حیوانی جاودان نیست، پس هیچ انسانی جاودان نیست" از تالیف نقیض نتیجه با مقدمه کبرا قیاسی به صورت: "بعضی انسان ها جاودان هستند، و هیچ حیوانی جاودان نیست، پس بعضی انسان ها حیوان نیستند" پدید می آید که عکس قیاس یا قیاس عکس برای قیاس اول است و نتیجه آن، نقیض صغرای قیاس اصل است.
نحوه تشکیل قیاس عکس
چنان که از تعریف قیاس عکس برمی آید این قیاس، همیشه بعد از یک قیاس دیگر قابل تحقق است. قیاس عکس به صورت قیاس حملی تشکیل می شود و در کیفیت انتاج، نظیر قیاس خلف است؛ زیرا نتیجه اش از طریق ابطال لازم نقیض مطلوب به دست می آید و به این جهت برخی آن را رد قیاس حملی مستقیم به خلف شمرده اند. قیاس عکس چنین تشکیل می شود که نقیض یا ضد نتیجه و مطلوب را به جای یکی ازدو مقدمه که مورد وفاق و مسلّم است قرار داده و با مقدمه دیگر ترکیب می نمایند، نقیض یا ضد همان مقدمه محذوفه را که مسلّم و مورد اتفاق است نتیجه می دهد، و آن محال می باشد و هر قضیه ای که محال باشد دروغ است. و کذب این نتیجه از جهت ترکیب و صورت قیاسی و یا از ناحیه مقدمه دیگر این قیاس نیست زیرا صحت صورت و صدق مقدمه دیگر مسلم است، بنابراین کاذب بودن نتیجه به واسطه کذب مقدمه ای است که نقیض مطلوب می باشد و چون نقیض مطلوب باطل است اصل مطلوب صحیح خواهد بود.
کاربرد قیاس عکس در منطق
در منطق، این قیاس برای اثبات نتایج شکل دوم و سوم به کار برده می شود. مثال (از شکل دوم): "بعضی از حیوان ها خندان نیستند، و هر انسانی خندان است، پس: بعضی از حیوان ها انسان نیستند". برای اثبات صحت این ضرب و نتیجه، از قیاس عکس استفاده می کنیم به این شکل که نقیض نتیجه (هر حیوانی انسان است) را صغرا، و کبرای قیاس اصل را کبرا قرار می دهیم تا شکل اول پدید آید: "هر حیوانی انسان است، و هر انسان خندان است، پس: هر حیوانی خندان است". این نتیجه، نقیض صغرای قیاس اصل و کاذب است، زیرا با فرض صحت صغرا، نقیض آن ممکن نیست صادق باشد و کذب نتیجه به واسطه باطل بودن صغرای قیاس جدید است که همان نقیض نتیجه قیاس اصل می باشد، پس نقیض نتیجه باطل و عین آن صحیح می باشد که همان مطلوب است. مثال دیگر (با استفاده از ضد نتیجه): "هر انسانی حساس است، و هیچ سنگی حساس نیست، پس: هیچ انسانی سنگ نیست". این قیاس را با بکار بردن ضد نتیجه تبدیل به قیاس عکس کرده و می گوییم: "همه انسان ها سنگ هستند، و هیچ سنگی حساس نیست، پس: هیچ انسانی حساس نیست". نتیجه این قیاس ضد صغرای اصل و کاذب است. و کذب آن به واسطه باطل بودن صغرای قیاس جدید (قیاس عکس) است که همان ضد نتیجه قیاس اصل بود. پس ضد نتیجه قیاس اصل باطل بوده و عین آن صحیح می باشد.
جایگاه قیاس عکس در علوم
...
برای بعضی از مصادیق قیاس به دلیل ویژگی آنها، اسم خاصی قرار داده شده است. قیاس عکس یا عکس قیاس و قیاس معکوس یکی از این موارد است، و آن قیاسی است که از تالیف مقابل نتیجه یک قیاس (به تقابل ضد یا نقیض) با یکی از مقدمات آن حاصل می شود تا مقابل مقدمه دیگر را نتیجه بدهد (البته در بعضی تالیفات، برای این که بتواند مطلوب را انتاج کند، عکس مقدمه یا عکس نتیجه را به جای مقدمه و نتیجه به کار می برند). به عبارت دیگر قیاس معکوس عبارت است از اثبات مقابل مقدمه به وسیله مقابل نتیجه. مثلاً در قیاس: "هر انسانی حیوان است، و هیچ حیوانی جاودان نیست، پس هیچ انسانی جاودان نیست" از تالیف نقیض نتیجه با مقدمه کبرا قیاسی به صورت: "بعضی انسان ها جاودان هستند، و هیچ حیوانی جاودان نیست، پس بعضی انسان ها حیوان نیستند" پدید می آید که عکس قیاس یا قیاس عکس برای قیاس اول است و نتیجه آن، نقیض صغرای قیاس اصل است.
نحوه تشکیل قیاس عکس
چنان که از تعریف قیاس عکس برمی آید این قیاس، همیشه بعد از یک قیاس دیگر قابل تحقق است. قیاس عکس به صورت قیاس حملی تشکیل می شود و در کیفیت انتاج، نظیر قیاس خلف است؛ زیرا نتیجه اش از طریق ابطال لازم نقیض مطلوب به دست می آید و به این جهت برخی آن را رد قیاس حملی مستقیم به خلف شمرده اند. قیاس عکس چنین تشکیل می شود که نقیض یا ضد نتیجه و مطلوب را به جای یکی ازدو مقدمه که مورد وفاق و مسلّم است قرار داده و با مقدمه دیگر ترکیب می نمایند، نقیض یا ضد همان مقدمه محذوفه را که مسلّم و مورد اتفاق است نتیجه می دهد، و آن محال می باشد و هر قضیه ای که محال باشد دروغ است. و کذب این نتیجه از جهت ترکیب و صورت قیاسی و یا از ناحیه مقدمه دیگر این قیاس نیست زیرا صحت صورت و صدق مقدمه دیگر مسلم است، بنابراین کاذب بودن نتیجه به واسطه کذب مقدمه ای است که نقیض مطلوب می باشد و چون نقیض مطلوب باطل است اصل مطلوب صحیح خواهد بود.
کاربرد قیاس عکس در منطق
در منطق، این قیاس برای اثبات نتایج شکل دوم و سوم به کار برده می شود. مثال (از شکل دوم): "بعضی از حیوان ها خندان نیستند، و هر انسانی خندان است، پس: بعضی از حیوان ها انسان نیستند". برای اثبات صحت این ضرب و نتیجه، از قیاس عکس استفاده می کنیم به این شکل که نقیض نتیجه (هر حیوانی انسان است) را صغرا، و کبرای قیاس اصل را کبرا قرار می دهیم تا شکل اول پدید آید: "هر حیوانی انسان است، و هر انسان خندان است، پس: هر حیوانی خندان است". این نتیجه، نقیض صغرای قیاس اصل و کاذب است، زیرا با فرض صحت صغرا، نقیض آن ممکن نیست صادق باشد و کذب نتیجه به واسطه باطل بودن صغرای قیاس جدید است که همان نقیض نتیجه قیاس اصل می باشد، پس نقیض نتیجه باطل و عین آن صحیح می باشد که همان مطلوب است. مثال دیگر (با استفاده از ضد نتیجه): "هر انسانی حساس است، و هیچ سنگی حساس نیست، پس: هیچ انسانی سنگ نیست". این قیاس را با بکار بردن ضد نتیجه تبدیل به قیاس عکس کرده و می گوییم: "همه انسان ها سنگ هستند، و هیچ سنگی حساس نیست، پس: هیچ انسانی حساس نیست". نتیجه این قیاس ضد صغرای اصل و کاذب است. و کذب آن به واسطه باطل بودن صغرای قیاس جدید (قیاس عکس) است که همان ضد نتیجه قیاس اصل بود. پس ضد نتیجه قیاس اصل باطل بوده و عین آن صحیح می باشد.
جایگاه قیاس عکس در علوم
...
wikifeqh: قیاس_عکس