قیاس دور

لغت نامه دهخدا

قیاس دور. [ س ِ دَ / دُو ] ( ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) ( اصطلاح منطق ) هرگاه نتیجه قیاس اقترانی را با یک مقدمه تألیف کنند آن قیاس را دایر خوانند و هرگاه که مقابل نتیجه را با یک مقدمه تألیف کنند تا مقابل دیگر مقدمه را نتیجه دهد آن قیاس را معکوس خوانند و دور و عکس از عوارض قیاس اند. ( فرهنگ فارسی معین از اساس الاقتباس ص 309، 313 ).

فرهنگ فارسی

هر گاه نتیجه قیاس اقترانی را با یک مقدمه تالیف کنند آن قیاس را دایر خوانند و هر گاه مقابل نتیجه را با یک مقدمه تالیف کنند تا مقابل دیگر مقدمه را نتیجه دهد آن قیاس را معکوس خوانند و دور و عکس از عوارض قیاس اند .

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] قیاس دور، به معنای قیاس مؤلَّف از عین یا عکس یکی از دو مقدمه یک قیاس با نتیجه آن برای اثبات مقدمه دیگر است.
هرگاه نتیجه یک قیاس، با عین یا عکس یکی از دو مقدمه، ترکیب شود تا مقدمه دیگر از آن استنتاج گردد، این قیاس را به نام "قیاس دور" می خوانند؛ زیرا علم به مقدمه متوقف بر علم به نتیجه شده و علم به نتیجه هم متوقف بر علم به مقدمه است. مثال: در قیاس: "کل انسان ناطق و کل ناطق ضاحک" اگر برای اثبات صغرا چنین بگوییم: "کل انسان ضاحک، و کل ضاحک ناطق، فکل انسان ناطق" در اینجا عکس کبرا (به صورت موجبه کلیه) با نتیجه (کل انسان ضاحک) ترکیب گشته تا صغرا از آن حاصل آید. بنابراین در قیاس دور قضیه اصل و قضیه عکس باید به لحاظ کمیت یکسان باشد. تالیف نتیجه با عین یکی از دو مقدمه، در قضیه سالبه کاربرد دارد. مثال: در قیاس: "کل ممکن محدث، و لا شئ من القدیم بمحدث، فلا شئ من الممکن بقدیم" اگر برای اثبات صغرا بگوییم: "کل ممکن لیس بقدیم، کلما لیس بقدیم محدث، فکل ممکن محدث" در اینجا لازمه نتیجه (کل ممکن لیس بقدیم) با لازمه کبرا (کلما لیس بقدیم محدث) ترکیب شده تا ضغرا اثبات گردد (چون لازم و ملزوم در اینجا حکم واحدی دارند لازم نتیجه و لازم کبرا به جای عین آن ها قرار داده شده است).
جایگاه قیاس دور
قیاس دور در علوم کمتر به کار می رود ولی در جدل و امتحان و مغالطه بسیار کاربرد دارد. و مغالطه مشتمل بر قیاس دور را "مصادره بر مطلوب" می نامند. نمونه ای از موارد استفاده قیاس دور در علوم این است که گاهی مطلوبی را از طریق نوعی از برهان انّ که "دلیل" گفته می شود (یعنی از معلول به علت) ثابت کرده اند و می خواهند آن را به برهان لِمّ برگردانند. مثال: قیاس "این چوب، سوخته است، و هر چوب که سوخته باشد آتش به او رسیده باشد، پس این چوب را آتش رسیده است" برهان انّ (از نوع "دلیل") است که اگر بخواهیم تبدیل به برهان لِمّ کنیم با استفاده از قیاس دور چنین می گوییم: "این چوب را آتش رسیده است، و هر چوب که آتش به او رسیده باشد سوخته باشد، پس این چوب سوخته است". و در امتحان و مغالطه، وقوع دور چنان است که در اثبات مقدمه مورد نزاع (از قیاسی که مقدمه دیگرش مورد وفاق است) نتیجه را به طریق تلبیس، به عبارتی دیگر ایراد کنند تا مستمع آن را مقدمه دیگر تخیّل کند و مسلّم دارد، و از تالیف آن با مقدمه مورد وفاق، مقدمه مورد نزاع انتاج شود.
مستندات مقاله
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • خندان، علی اصغر، مغالطات.• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.• ابن سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).• شیرازی، قطب الدین، درة التاج (منطق).• ابوالبرکات ابن ملکا، هبه الله بن علی، الکتاب المعتبر فی الحکمة.• علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.
...

پیشنهاد کاربران

بپرس