قیاس استثنایی. [ س ِ اِ ت ِ ] ( ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) ( اصطلاح منطق ) و آن عبارت است از قیاسی که نتیجه یا نقیض آن بعینه در مقدمتین مذکور باشد و بعبارت دیگر یکی از دو مقدمه نتیجه یا نقیض آن باشد چنانکه گویند «اگر این انسان باشد حیوان است » که از وضع مقدم وضع تالی لازم می آید، چنانکه اگر گفته شود «لکن انسان است » لازم می آید که حیوان باشد و از رفع تالی رفع مقدم لازم آید چنانکه اگر گفته شود «لکن حیوان نیست » لازم می آید که انسان نباشد ولی از وضع تالی وضع مقدم لازم نیاید و رفع آن نیز لازم نیاید، چنانکه اگر گفته شود «لکن حیوان است » نه انسان بودن و نه نبودن آن هیچکدام لازم نیاید مقدمه اول را در قیاس استثنائی مقدم و مقدمه دوم را تالی گویند. ( فرهنگ فارسی معین ). رجوع به اساس الاقتباس شود.
فرهنگ فارسی
و آن عبارتست از قیاسی که نتیجه یا نقیض آن بعینه در مقدمتین مذکور باشد و بعبارت دیگر یکی از دو مقدمه نتیجه یا نقیض آن باشد چنانکه گویند اگر این انسان باشد حیوان است که از وضع تالی لازم میاید چنانکه اگر گفته شود لکن انسان است لازم میاید که حیوان باشد و از رفع تالی رفع مقدم لازم آید چنانکه اگر گفته شود لکن حیوان نیست لازم میاید که انسان نباشد ولی از وضع تالی وضع مقدم لازم نیاید چنانکه اگر گفته شود لکن حیوان است نه انسان بودن و نه نبودن آن هیچکدام لازم نیاید مقدمه اول را در قیاس استثنائی مقدم و مقدمه دوم را تالی گویند .
