قلمدان سازی

ساختن قلمدان از جنس مقوا و غیر آننقاشی و نگارگری روی قلمدان از هنرهای ظریف ایرانیان بعد از اسلام، برای مصارف تحریری و مراجع دیوانی بوده است. این هنر منسوخ شده، در دوران تیموری و صفوی رواج بسیار داشته و تا پایان دورۀ قاجار با شیوه های گوناگون تکامل یافته است. جعبۀ قلمدان به شکل مستطیل و جنس آن از مقوا یا کاغذهای باطله است که پس از پایان ساخت، نقاش برای پیاده کردن طرح نقاشی، بوم آن را آماده و بر روی آن صورت سازی و نقش آفرینی می کند. سپس چندین بار بر روی نقاشی روغن می زند و پس از خشک شدن، عملیات واشوکاری، چلوارکشی روی سطح نقاشی، و بعد عملیات زرنشان سازی، تذهیب کاری و طلااندازی در طرح های مختلف صورت می گیرد، و در نهایت با عملیات جدول کشی، تزیین لبه های حواشی قلمدان، کار به پایان می رسد. قلمدان انواعی دارد که مهم ترین آن عبارت اند از ساده، طلاکوبی، نقره کوبی، گل وبته ای، چهره ای، منظره ای، رزمی، بزمی، شکارگاهی، کیانی، خط نشانی، عرفانی، خاتمی، مینایی، فولادی، چوبی، باسمه ای، و فانتزی. برخی از قلمدان نگاران برجسته عبارت اند از معین مصور، شاگرد رضا عباسی، با رقم «رقم زد بتوفیق صانع معین»، محمد زمان، نگارگر مشهور ایرانی، با عبارت «یا صاحب الزمان»، و شفیع عباسی با رقم «محمد شد شفیع هر دو عالم». نام قلمدان نگاران در رشتۀ نگارگری (مینیاتور) ثبت شده است.