قطبش سنج

به دستگاهی که میزان انحراف نور قطبیده ( پلاریزه ) را اندازه می گیرد قُطبش سنج یا پلاریمتر ( انگلیسی: Polarimeter ) گفته می شود. به عبارتی دیگر، قطبش سنج ابزاری علمی است که برای اندازه گیری زاویه چرخشی که نور قطبیده حین عبور از یک ماده فعال نوری دارد، به کار می رود.
برخی مواد شیمیایی از نظر نوری فعال هستند و نور قطبیده ( یک جهتی ) هنگام عبور از این مواد یا به سمت چپ ( پادساعت گرد ) یا به سمت راست ( ساعت گرد ) می چرخد. میزان چرخش نور در این حالت، زاویه چرخش نامیده می شود. زاویه چرخش عمدتاً به عنوان زاویه مشاهده معروف است.
بنابر این از قطبش سنج برای اندازه گیری راست بری و چپ بری محلول ها استفاده می شود.
علت اینکه در قطبش سنج از چشمه نور تک رنگ استفاده می شود، این است که میزان چرخش نور با طول موج تغییر می کند. از این رو از نور تک فام استفاده می شود. از نظر تاریخی از خط D سدیم استفاده می شود، برای این منظور از لامپ بخار سدیم با صافی که تمام طول موج ها به استثنای خط D را حذف می کند، استفاده می شود. لامپ های بخار جیوه هم سودمند می باشند، از خط ۵۴۶ نانومتر بدین منظور استفاده می شود. عدسی محدب به منظور بزرگ نشان دادن تصویر می باشد که بعد از آنالیزور قرار می گیرد. ردیاب نوری موجود ممکن است چشم انسان باشد، اگرچه اخیراً پولاریمترهای فتوالکتریکی نیز ساخته شده است.
در قطبش سنج، قطبش سنج و تجزیه کننده هر دو از نوع منشور نیکول انتخاب می شوند و بین این دو لوله آزمون قرار می گیرد که مختص محلول مورد آزمایش است. استفاده از منشور نیکول برای ایجاد نور قطبیده و تعیین میزان چرخش نور است. اساساً می توان دو منشور را عمود برهم قرار داد که بدین ترتیب شدت نور در عدم حضور نمونه به کمترین مقدار خود می رسد. نمونه با چرخش نور، شدت نور را افزایش می دهد و با چرخش آنالیزور می توان دوباره نور را به حداقل رساند. مقدار زاویه چرخش آنالیزور مربوط به قدرت چرخش نمونه است.
از آنجا که نمی توان کمترین مقدار شدت نور را با چشم یا ردیاب های فتوالکتریک تعیین کرد، از این رو از دستگاهی به نام سایه ساز استفاده می شود. این دستگاه یک تیغه نیم موج است که بین لوله و قطبنده قرار می گیرد و به کمک آن دو نیم دایره که یکی روشنتر از دیگری است ایجاد می شود، قسمت روشن مربوط به نیمی از نور است که از تیغه عبور می کند و نیمه تاریک مربوط به نیم دیگر نور است که از اطراف تیغه می گذرد. با چرخش آنالیزور هر دو نیم دایره از نظر شدت نور برابر می شوند.

رجوع شود به:قطبش نما