قطب الدین محمد لاهیجی

[ویکی اهل البیت] محمد بن شیخ علی بن عبدالوهاب بن پیله فقیه اشکوری دیلمی ملقب به «قطب الدین»، «شیخ الاسلام» و «بهاءالدین» از مشاهیر حکما و عارفان اسلامی سده یازدهم هجری قمری به شمار می آید. وی از شاگردان برجسته میر محمدباقر داماد (متوفی 1042 ق) و هم عصر با حکیمان و عالمان بزرگی چون: فیاض لاهیجی (متوفی 1051 ق)، فیض کاشانی (متوفی 1091 ق)، ملا محمدتقی مجلسی (متوفی 1070 ق) و شیخ حر عاملی (متوفی 1104 ق) بوده و عالمی جلیل، فاضل، عامل، متأله و متبحر در علوم و شاعر است.
مؤلف در برخی از تألیفات خود، لقب «قطب الدین» و در برخی دیگر لقب «بهاءالدین» را برای خودش انتخاب نموده است. علت تعدد لقب ایشان چیست؟ در ابتدا نظری به تألیفات ایشان افکنده و سپس جواب آن را خواهیم داد. مؤلف در اولین اثر خویش، محبوب خود را قطب الدین معرفی نموده است. وی در مقدمه کتاب محبوب القلوب این گونه می نویسد: و بعد یقول الفقیر الی الله الغنیّ المغنی قطب الدین محمد بن شیخ علی الشریف الدیلمی اللاهجی...
وی در مقدمه کتاب شرح عرفانی-فلسفی صحیفه سجادیه می نویسد: باعث جرأت فقیر بی بضاعت قطب الدین محمد بن شیخ علی الشریف الدیلمی اللاهجی مولداً والدیلمی محتداً که رأس المال و ذخیره مآلش جهت حضرات طاهرات ائمه دین صلوات الله علیهم اجمعین است بر تحریر ترجمه دعوات.
ولی در تفسیر شریف لاهیجی و کتاب خیرالرجال، مؤلف برای خود لقب «بهاءالدین» را ذکر می کند و همین تعدد لقب باعث شده که علامه تهرانی در کتاب مصفی المقال از قطب الدین اشکوری و بهاءالدین اشکوری به طور جداگانه اسم ببرد. ولی در کتاب «الذریعه» تحت عنوان خیرالرجال می گوید: الَّفَه الشیخ بهاءالدین محمد بن الشیخ ملا علی الشریف الدیلمی اللاهیجی المظنون قویّاً انه هو الذی ترجمه الشیخ الحرّ فی امل الآمل مولانا قطب الدین محمد بن علی... و من توصیفه بمولانا یظهر حیاته عند تألیف امل الآمل (1097 هـ.ق) کما یعلم من دیدنه...
بنابراین بسیار بعید است که دو نفر با یک اسم و نسب و محل در یک عصر باشند و کتاب ثمرةالفؤاد از یکی از آن دو و کتاب خیرالرجال از دیگری باشد و هر دو در یک سال (1075 ق) نوشته شده باشد و در هیچ کتاب رجالی به طور مجزا اسم برده نشده باشند. از اینجا به خوبی می توان پی برد که صاحب ترجمه، دارای دو لقب بوده؛ یکی «بهاءالدین» و دیگری «قطب الدین» یا لااقل در برهه ای از زمان به لقب «قطب الدین» و در برهه ای دیگر به لقب «بهاءالدین» ملقب بوده است.
و اما احتمال قوی تر درباره تغییر لقب صاحب ترجمه از «قطب الدین» به «بهاءالدین» می توان به تغییر در مشرب و طرز تفکر وی اشاره کرد، چنانچه مرحوم محدث ارموی در مقدمه تفسیر شریف لاهیجی آورده است: «اگر اندکی تأمل شود می توان احتمال داد مصنف (صاحب ترجمه) در اوایل عمر خود دارای مشرب و مذاق حکمی و فلسفی بوده و در آن اوان، کتاب محبوب القلوب و همچنین شرح صحیفه سجادیه را تألیف کرده است و در اواخر حال، نظر به رواج احادیث و اخبار، در نتیجه بیانات محمدامین استرآبادی رضوان الله تعالی علیه که تکان بزرگ به علمای آن عصر داده؛ بلکه روش استنباط را عوض کرده، چنان که شواهد جلیه دال بر آن است، از آن مشرب و مذاق برگشته و این تفسیر (تفسیر شریف لاهیجی) را طبق مذاق اهل حدیث و روایت نوشته است».
شاهد مطلب این است که در تفسیر شریف لاهیجی مؤلف ضمن تحقیقی نوشته است: «منقول از ملا محمدامین استرآبادی رحمةالله تعالی است که گفته...» در جای دیگر در ذیل آیه «ربنا اغفرلی ولوالدی...» گفته است: چنان که مولانا محمدامین استرآبادی تصریح بر این کرده است. و غیر ذالک.