قطب

قُطب (pole)
هریک از نقاط جنوب و شمال جغرافیاییِ محور زمین. قطب های جغرافیایی با قطب های مغناطیسی، که عقربۀ قطب نما به سمت آن ها نشانه می رود، متفاوت اند. در ۱۹۸۵، قطب شمال مغناطیسی در حدود ۳۵۰کیلومتریِ شمالِ غرب خلیج ریزولوت، در شمال غربی تری توریس کانادا، قرار داشت. قطب شمال مغناطیسی هر سال حدود ۱۰ کیلومتر به سمت شمال حرکت می کند، هرچند ممکن است در یک روز تا ۸۰ کیلومتر هم از موقعیت نسبی اش جابه جا شود. برای تنظیم مجدد نمودارهای دریانوردی، موقعیت دقیق آن هر ده سال یک بار مشخص می شود. تصور می شود تغییرات دوره ای در هستۀ کرۀ زمین موجب وارونگی قطب های مغناطیسی می شود (← وارونگی_قطبی؛ میدان_مغناطیسی). به نظر می رسد بسیاری از جانوران، خصوصاً پرندگان و ماهیان مهاجر، جهتِ مهاجرت خود را با استفاده از میدان مغناطیسی زمین تعیین می کنند. یک پایگاه علمی دایماً اطلاعات قطب جنوب را جمع آوری می کند.

قطب (عرفان). قُطب (عرفان)
اصطلاحی عرفانی با دو معنای قدیم و جدید. به نظر عارفان، در هر دوره، از میان تمامی عارفان عصر، آن کس که حائز برترین مقام معرفت است قطب خوانده می شود. به باور اینان، تمامی عوالم در حیطۀ تصرّف قطب و تحت ولایت اوست. اینان قطب را نزدیک ترین مردم زمانۀ خود به خداوند می دانند. در طی تاریخ عرفان اسلامی، جمعی همچون ابوسعید ابوالخیر و ابن عربی، ادّعای قطبیّتی این گونه داشته اند. از منظر شیعیان اثنی عشری، این مرتبت تنها مخصوص امام عصر (ص) در هر دوره است. در ادوار متأخّر، قطب معنی ای مرادفِ بزرگ و پیر سلسله یافته است. از این رو، در یک زمان، تمامی شیوخ سلسله های متعدّد، قطب یا قطب سلسله خوانده می شوند. این قطبیت، که حتّی گاه صورتی موروثی و خانوادگی یافته است، با آن قطبیّتّ کهن تنها اشتراک لفظی دارد.