قضیه ضروریه ازلیه

[ویکی فقه] قضیه ضروریه ازلیه، به معنای قضیه موجهه دارای جهت ضرورت ازلی است.
هر قضیه ضروریه ای که حکم به ضرورت محمول برای موضوع به هیچ قیدی، (حتی به قید دوام موضوع) مقید نباشد آن را «ضروریه ازلیه» خوانند. انعقاد این قسم قضیه به مواردی منحصر است که موضوع قضیه، ذات حق تعالی، و محمول آن، وجود یا یکی از صفات حقیقیه حق باشد؛ مانند: خدا موجود است و خدا دانا، توانا، زنده و پاینده است.
اشکال و پاسخ
ممکن است گفته شود در ضروریه مطلقه نیز نباید وجود موضوع شرط شود، زیرا مثلاً انسانیت، حیوانیت و زوجیت، ذات و یا لازم ذات انسان و عدد چهار است بدون اینکه وجود در آن دخالتی داشته باشد، چه اینکه ماهیت انسان با قطع نظر از وجود خارجی، حیوان است و فرض این ماهیت بدون حیوانیت ممکن نیست. در پاسخ گفته شده است: قضایای متعارف و جاری در علوم و محاورات، قضایایی اند که دارای حمل شایع اند و ملاک حمل شایع، اتحاد در وجود است، نه در مفهوم؛ بنابراین، انسان که در قضیه ضروریه مطلقه موضوع واقع شده، نفس ذات مجرّد و بدون لحاظ وجودی نیست، بلکه عنوان افراد خودش است و در حقیقت، موضوع واقعی، همان افرادند و معنای قضیه چنین است که: «هر فرد موجودی که انسان نامیده شود، انسان یا حیوان است بالضروره»، که به ناچار باید وجود را اعتبار کرد؛ به عبارت دیگر، مناط در حمل شایع، تحقق اثر محمول در موضوع است و واضح است که اثر از آنَِ وجود است، نه ماهیت.
منبع
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قضیه ضروریه ازلیه»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۲۰.
...