قصیده بدیعیه

[ویکی فقه] بَدیعیّه ، قصیده ای بلند در بحر بسیط، با رَوی ّ میم و گاه غیر آن که غالباً در ستایش پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) سروده شده ، و هر یک از ابیات آن شاهدی برای یک یا چند صنعت بدیعی است .
راست است که ما مجموعه قصاید بدیعیه را در مسیر تاریخی مدایح حضرت پیامبر (صلی الله علیه وآله) بررسی می کنیم ، اما می دانیم که نخستین انگیزه های پیدایش این نوع شعر، تنها مدح نبوده ، بلکه گرایش تند به آرایه های لفظی ، تظاهر به دانش فراگیر در این زمینه و نیز گردآوری همه اشکال بدیع در یک قصیده ، خود می تواند از اسباب به وجودآمدن بدیعیه باشد. در میان مدایح نبوی که تاریخ آن با دالیه اعشی آغاز می گردد، بُرده (ه م ) بوصیری (د ۶۹۶ق /۱۲۹۷م ) از اهمیت خاصی برخوردار است ، زیرا این قصیده در ادب عربی تأثیری بسزا گذارد و الگوی بسیاری از قصایدی که پس از بوصیری در ستایش حضرت رسول (صلی الله علیه وآله) سروده شد قرار گرفت و علاوه بر این ، عامل اساسی پیدایش بدیعیات در سده ۷ق /۱۳م گردید دو سال پس از درگذشت بوصیری ، ابن جابر اندلسی (د ۷۸۰ق / ۱۳۷۸م )، شاعر نابینای عرب و نیز ادیب هم عصر او صفی الدین حلی (د ۷۵۰ق /۱۳۴۹م )، در ستایش پیامبر (صلی الله علیه وآله) و معارضه با برده ، قصایدی سرودند و از آن جا که به کارگیری صنایع بدیعی در آثار ادبی آن عصر رواج داشت ، آنان در هر بیت از قصیده خود به یکی از صنایع بدیعی اشاره کردند و بدین سان ، نخستین بدیعیه ها سروده شد که از یک سو پدیده ای نوین در جهان شعر بود و از سوی دیگر نوعی تألیف در زمینه علم بدیع به شمار می رفت و این امر سبب شد که این دانش تعمیم یابد و اصول آن استوار گردد. البته اینگونه شعر که پایه و مایه اش را صنعت تشکیل می دهد، از روح شاعرانه و اصالت هنری تهی است و حتی گاه لطافت مدح پیامبر (صلی الله علیه وآله) نیز در آن ها ضایع می گردد. به همین سبب ، گروهی معارضه این شاعران را با بوصیری ناموفق ، و بدیعیات را اشعاری متکلف و سست خوانده اند.
معرفی اجمالی
این قصاید باید چنان ساخته شود که آوردن انواع صنایع، رونق کلام و فصاحت آن را از میان نبرد و معانی و مقاصد قصیده را مشوّش نسازد.ابیات بدیعیه باید «صالِحٌ لِلتَّجرید» باشد، یعنی هر بیت از نظر ترکیب و معنی، از بیت قبل و بعد مستقل باشد.اما این امر کلیّت ندارد، زیرا گاهی اصل در این موارد تعدد ابیات است؛ مانند صنعت «تشابهُ الاطراف» که عزّالدّین موصلی در یک بیت آورده است، ولی بیش تر علمای بدیع بر آن اند که این صنعت باید در دو بیت ساخته شود.با اینهمه، «نوع بدیعی» لازم است که در یک بیت آورده شود، بویژه در قصایدی که ملتزم به توریه اند.قصاید بدیعیه تنها شامل صنایع بدیع اند نه قصایدی که در تعریف، مبادی، موضوعات، غایات و حدود بدیعی سروده شده اند؛ و این که گفته اند: بر قصایدی که در علم بدیع سروده شده دلالت می کند خطاست.
مبدع بدیعیه
نخستین کسی که اصطلاح بدیعیه را بر این نوع از قصاید اطلاق کرد و پایه های آن را استوار ساخت ، صفی الدین حلی بود، اما در اینکه نخستین بدیعیه را چه کسی سرود، اختلاف نظر وجود دارد. برخی ابن جابر اندلسی ، برخی صفی الدین حلی ، و گروهی نیز علی بن عثمان امین الدین اربلی (د ۶۷۰ق /۱۲۷۲م ) را که بدیعیه اش در ستایش حضرت محمد (صلی الله علیه وآله) نیست ، نخستین بدیعیه سرا دانسته اند. پس از این نیز بدیعیه سرایی همچنان ادامه یافت و تا پایان سده ۱۴ق /۲۰م با نام شاعران بسیاری می توان آشنا شد که به سرودن بدیعیه پرداخته اند.
مشهورترین بدیعیه ها
...