قسطنطنیه

قُسْطَنْطَنِیّه[ ۱] یا قُسْطَنْطِینِیّه ( عربی شدهٔ Κωνσταντινούπολις، «کنستانتینوپولیس» به معنای شهر کنستانتین ) ، نام پیشین شهر کنونی استانبول است که به افتخار قیصر روم، کنستانتین یکم، نام گذاری شد و سال ها پایتخت امپراتوری روم شرقی بود. پس از سرنگونی رومی ها و فتح قسطنطنیه به دست مسلمانان عثمانی، این شهر، اسلامبول ( به معنی شهر اسلام ) خوانده شد که با گذشت زمان به استانبول، تغییر نام، پیدا کرد.
بنیان گذار این شهر کنستانتین یکم ( ۲۷۴–۳۳۷ میلادی ) ، نخستین امپراتور روم است که مسیحیت را پذیرفت و آن را دین رسمی کشور روم اعلام کرد و کلیسا را با حکومت پیوند داد. وی پس از این که بر دشمنانش پیروز شد، در سال ۳۳۰ پایتخت خود را به دهکده بیزانتیوم ( قسطنطنیه ) که در حاشیه تنگه بسفر قرار دارد انتقال داد و آن را گسترش داد؛ ساختمان های زیادی در آن ساخت و آن را پایتخت اصلی خود اعلام کرد. [ ۲]
مسلمان ها در زمان امویان و اوایل عباسیان تقریباً هر سال و غالباً سالی دو بار، یعنی در بهار و پاییز به عملیات جنگی دست می زدند و از گردنه های جبال توروس گذشته، وارد بلاد روم می شدند و منظور اصلی آن ها رسیدن به قسطنطنیّه بود و بالاخره هم توانستند سه دفعه قسطنطنیه را در زمان بنی امیه محاصره کنند، ولی در هر سه محاصره به سختی شکست خوردند… اولین محاصرهٔ مشهور در سال ۳۲ هجری زمان خلافت عثمان به وقوع پیوست و معاویه که بعدها به خلافت رسید آسیای صغیر را مورد تاخت و تاز قرار داده متوجه قسطنطنیه شد و خواست آن جا را اول با هجوم و یورش و سپس به وسیلهٔ محاصره تصرف کند ولی چون خبر قتل عثمان در اثنای محاصره رسید از محاصره دست برداشت و حوادثی پیش آمد که به تأسیس خلافت اموی منتهی گردید. محاصرهٔ دوم در سال ۴۹ زمان خلافت همین معاویه روی داد و او پسر و جانشین خود یزید را به جنگ کنستانتین چهارم فرستاد، ولی در نتیجهٔ بی لیاقتی سرداران لشکر اسلام شکست بزرگی نصیب محاصره کنندگان گردید و در این اثناء معاویه هم مرد و یزید به خلافت رسید و به پایتخت برگشت. سومین محاصرهٔ قسطنطنیه که مهم ترین آن ها می باشد محاصرهٔ مهمی است که در زمان خلافت سلیمان بن عبدالملک اموی واقع شد و چند سال به طول انجامید. سلیمان برادر خود مسلمه را در سال ۹۶ به جنگ لئوی ایزوری لئوی سوم ( امپراتور بیزانس ) گسیل داشت. از این پیکار باز هم به شکست مسلمان ها تمام شد… و در این نبردها بود که عبدالله معروف به بطال ( یعنی قهرمان ) شهرت عظیمی یافت و بعدها ترک ها او را قهرمان ملی خود و جنگجوی شکست ناپذیر اسلام شمردند. [ ۳]

قُسطَنطَنیه (Constantinople)
بخشی از دیوارهای دور شهر
بخشی از دیوارهای دور شهر
شهری باستانی که یونانیان در حدود ۶۶۰پ م با نام بیزانتیوم بنیاد نهادند و قسطنطین اول (کنستانتین کبیر) در۳۳۰م آن را تجدیدبنا کرد و پایتخت بیزانس یا امپراتوری روم شرقی قرار داد. قسطنطنیه (استانبول کنونی) دژ تسخیرناپذیر امپراتوری بیزانس، بود، تا آن که درپی تقریباً دو ماه محاصره، در ۲۹ مه ۱۴۵۳م، به تصرف ترک ها درآمد. نام آن را به اسلامبول (شهر اسلام) تغییر دادند و از آن پس پایتخت امپراتوری عثمانی قرار گرفت. باروهای احداث شده به دست امپراتوران روم و روم شرقی بیش از هزار سال شهر را دربرابر هر گونه تهاجمی حفظ می کردند. از استحکامات اولیۀ شهر، پیش از آن که قسطنطین برای حفاظت از پایتختش اقدام به ایجاد استحکاماتی کند، اطلاعی دردست نیست؛ این استحکامات به شکل قوسی خارجی از پلِ آتاتورک تا بیمارستان استانبولِ امروز امتداد داشت، ولی اثری از آن ها باقی نمانده است. امپراتور تئودوسیوس دوم (سلطنت ۴۰۸ـ۴۵۰م) باروی جدیدی به طول شش کیلومتر در فاصلۀ۱.۳کیلومتری غرب استحکامات قسطنطین ساخت. این باروهای جدید، که وی در طول دوران حکومتش بر کیفیت و ابعادشان افزود، پایگاه دفاعی قسطنطنیه بودند. این استحکامات از دو باروی داخلی و خارجی و نیز خندقی عمیق در جلو تشکیل شده بود. باروها شیب دار بودند تا امکان هدایت آتش توپخانه از هر دو وجود داشته باشد. باروی داخلی با ۹۶ برج تقویت شده بود و هشت دروازۀ اصلی و چندین درِ مخفی داشت. در امتداد ساحل نیز باروهایی احداث شده بود که کاملاً شهر را محصور می کردند. در حدود ۵۱۰م بارویی به نام «باروی بزرگ» ساخته شد که از سمت غرب ۶۵ کیلومتر امتداد داشت، اما چون دفاع از آن بعد از ۴۵ کیلومتر غیرممکن بود در قرن ۷م به حال خود رها شد. نیز← استانبول