قزاقخانه

قَزّاق خانه
سازمان نظامی میانه دورۀ قاجار زیر نظر افسران روس. در ۱۲۹۵ق پس از دومین سفر ناصرالدین شاه به فرنگ و مشاهدۀ تشکیلات قزاق ها در روسیه و فرمان او مبنی بر انعقاد قرارداد میان دولت ایران و پنج افسر روس به ریاست ژنرال دومونته ویچ برای تشکیل یک گروه کشیک شخصی، تأسیس یافت. ساختمان قزاق خانه در تهران در محلی بود که بعدها خیابان سوم اسفند نام گرفت و باشگاه افسران در جای آن بنا شد. تشکیلات قزاق خانه، رفته رفته توسعه یافت و به بریگاد (تیپ) و سپس دیویزیون (لشکر) تبدیل شد. اندکی بعد شعبه های آن در شهرهای تبریز، اصفهان، مشهد، بابل و رشت نیز به وجود آمد. قزاق خانه نیرویی جدا از قشون ایران و مستقل بود و از ایرانیانی تشکیل می شد که زیر نظر افسران روس تعلیم می دیدند و از آن ها فرمان می گرفتند و در عمل نیروی اجرایی و نظامی سفارت و دولت روسیه در ایران به شمار می رفت و به انحای گوناگون در امور داخلی ایران دخالت می کرد. مهم ترین و معروف ترین مورد دخالت آنان سازماندهی و رهبری واقعۀ به توپ بستن مجلس شورای ملی در ۱۳۲۶ق به رهبری کلنل لیاخوف بود. رضاشاه پهلوی ابتدا از افسران قزاق بود و پس از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ش، به ریاست دیویزیون قزاق رسید. دیویزیون قزاق پایۀ تشکیل ارتش متحدالشکل ایران بود، و پس از تشکیل آن منحل شد.