قِرْقیز
قوم ترک، از اقوام قدیمی ترکستان، ساکن جمهوری قرقیزستان در آسیای میانه. این مردم را گه گاه قراقرقیز یا قرقیز دقاق آمنجی هم می نامیدند. گروه هایی از قرقیز ها در ازبکستان و تاجیکستان و قزاقستان سکونت دارند. نام قرقیزها نخستین بار در کتیبه های اورخون به میان آمده است. قرقیزها در قرن ۲ق/۸م، در
بخش علیای رودخانۀ ینی سی سکونت داشتند و به این سبب، گاهی ینی سی قرقیز نامیده می شدند و ازجمله اقوامی اند که در جریان گسترش و توسعۀ زبان و قومیت ترک، به آن مردم پیوستند. اخبار قدیمی حاکی از تفاوت های جسمانی بارز میان ترکان و قرقیزهاست. این مردم در روزگاران دور شبان و شکارگر بودند. نخستین آگاهی ها راجع به مدنیت در میان این مردم مربوط به دورۀ مغولان یا کمی پیش از آن است. قرقیزها در میانۀ قرن ۲ق/۸م دولت اویغور شمال غرب مغولستان را برانداختند و اراضی میان رودخانه های اورخون و ینی سی را تصرف کردند. حدود یک قرن بعد، ختائیان آن ها را از آن نواحی به کوهستان بزرگ تین شان، برابر قرقیزستان کنونی، کوچیدند و تا قرن ۶ق/۱۲م تابع دولت مسلمان قراخانی بودند و بعدها، پس از تشکیل دولت های مغولستان، در اقوام خاکاس و تووا مستحیل شدند. چنگیزخان بر این قوم چیره شد و آنان را به خدمت خود درآورد. قرقیزها در کشورگشایی های چنگیزخان حضور داشتند و در لشکرکشی های عبیدالله خان ازبک به خراسان در ۹۳۵ق شرکت کردند. حملات قلماق ها به سرزمین قرقیزها در اواخر قرن ۱۱ق (میانۀ نیمۀ دوم قرن ۱۷) سبب مهاجرت بسیاری از آن مردم به ترکستان چین شد، اما یکصد سال بعد، منچوها بر قلماق ها چیره شدند و اغلب قرقیزها به موطن سابق خود بازگشتند. دیانت اسلام از قرن ۱۱ق/۱۷ در میان قرقیزها رواج یافت و پس از پیوستن به خانات خوقند در اوایل قرن ۱۳ق/۱۹ اسلام عمومیت یافت. روس ها در ۱۸۶۸ خانات خوقند و از آن طریق، قرقیزها را به اطاعت خود درآوردند. سرزمین این مردم در روزگار جماهیر شوروی به صورت یک جمهوری درآمد و پس از فروپاشی آن دولت، به جمهوری قرقیزستان، از جماهیر مستقل آسیای میانه، تبدیل شد. جمعیت قرقیزها حدود ۲میلیون نفر است که اغلب آن ها در جمهوری قرقیزستان به سر می برند. نیز← قرقیزستان
