[ویکی فقه] در زمان مظفرالدین شاه (۱۲۸۰ش.) اولین قرارداد مهم بهره برداری از معادن نفت ایران به مدت ۶۰ سال به "ویلیام ناکسی دارسی" از اتباع انگلستان واگذار شد.
با روی کار آمدن رضاخان و تغییر شرایط سیاسی ایران، انگلیسی ها به تغییر قرارداد از ۱۶ درصد به مبلغ معینی تمایل داشتند. همچنین برای طولانی کردن مدت قرارداد و برطرف کردن موانع بهره برداری بیشتر به دنبال راهی برای انعقاد قراردادی با شرایط دلخواه بودند.
الغای قرارداد دارسی
استخدام "مک لین تاک" به عنوان حسابرس خبره برای بررسی مشکلات نفتی از مهم ترینِ این اقدام ها بود. به همین دلیل، کمیسر نفت ایران (فریدالسلطنه) در نامه ای به وزارت دربار در ۵ دسامبر ۱۹۳۲م. به بیان معایب و نواقص قرارداد ۵ دسامبر۱۹۲۱م. "آرمیتاژ اسمیت" پرداخت و برای انعقاد قرارداد جدیدِ دولت ایران و شرکت نفت ایران ـ انگلیس، پیشنهادهایی مطرح کرد؛ اما مذاکرات "سرجان کدمن" رئیس هیئت مدیره شرکت نفت انگلیس و ایران به نتیجه نرسید؛ به ویژه در پی بحران ۱۹۲۹م. و تنزل شدید سهم عواید نفتی ایران، دولت ایران از پذیرش آن خودداری کرد و سرانجام "سید حسن تقی زاده" در ۲۷ نوامبر۱۹۳۲م. الغای «امتیاز دارسی» را اعلام کرد. ۸۸ نفر از حضار در صد و هیجدهمین جلسه مجلس شورای ملی در ۱۰ آذر ۱۳۱۱ش. به این اقدام دولت رای اعتماد داد.
اعتراض و کارگر بودن تهدید انگلستان
انگلستان به دنبال این اقدام، نامه ای اعتراض آمیز در حمایت شرکت به ایران نوشت و ایران را به طرح دعوا در دیوان بین المللی لاهه، تهدید کرد و مسئله به جامعه ملل کشیده شد. شورای ملل، "ادوارد بنش" وزیر خارجه چکسلواکی را به میانجی گری برگزید و طرفین به مذاکره فرا خوانده شدند. نمایندگان ایران "حسین علاء" (رئیس بانک ملی) و "داور" (وزیر دادگستری) با "سرجان کدمن" رئیس کمپانی، مذاکراتی در ژنو، پاریس و سپس تهران انجام دادند. سرانجام در چهارم آوریل ۱۹۳۳ م. (خرداد ۱۳۱۲ش.) مذاکرات میان "تقی زاده" (وزیر دارایی)، "فریزر"، "رضاه شاه" و "سرجان کدمن" به امضای امتیازنامه جدیدی در ۲۶ ماده انجامید که بدون دخالت رضا شاه به نفع شرکت انگلیس و انگلیسی ها امیدی به انعقاد آن نبود. این امتیازنامه به «قرارداد گس ـ گلشائیان» شهرت یافت؛ زیرا وزیر دارایی دولت ساعد، "گلشائیان" و "گس" نماینده سابق شرکت، توافق نامه را امضا کردند. "تیمور تاش" و "سردار اسعد" در چارچوب پاک سازی مخالفان رضا شاه، به بهانه ارتباط با روس ها و در واقع به سببِ نفوذِ بسیار در دربار، دستگیر و در زندان کشته شدند.
اعتراض مردم بر قرارداد
...
با روی کار آمدن رضاخان و تغییر شرایط سیاسی ایران، انگلیسی ها به تغییر قرارداد از ۱۶ درصد به مبلغ معینی تمایل داشتند. همچنین برای طولانی کردن مدت قرارداد و برطرف کردن موانع بهره برداری بیشتر به دنبال راهی برای انعقاد قراردادی با شرایط دلخواه بودند.
الغای قرارداد دارسی
استخدام "مک لین تاک" به عنوان حسابرس خبره برای بررسی مشکلات نفتی از مهم ترینِ این اقدام ها بود. به همین دلیل، کمیسر نفت ایران (فریدالسلطنه) در نامه ای به وزارت دربار در ۵ دسامبر ۱۹۳۲م. به بیان معایب و نواقص قرارداد ۵ دسامبر۱۹۲۱م. "آرمیتاژ اسمیت" پرداخت و برای انعقاد قرارداد جدیدِ دولت ایران و شرکت نفت ایران ـ انگلیس، پیشنهادهایی مطرح کرد؛ اما مذاکرات "سرجان کدمن" رئیس هیئت مدیره شرکت نفت انگلیس و ایران به نتیجه نرسید؛ به ویژه در پی بحران ۱۹۲۹م. و تنزل شدید سهم عواید نفتی ایران، دولت ایران از پذیرش آن خودداری کرد و سرانجام "سید حسن تقی زاده" در ۲۷ نوامبر۱۹۳۲م. الغای «امتیاز دارسی» را اعلام کرد. ۸۸ نفر از حضار در صد و هیجدهمین جلسه مجلس شورای ملی در ۱۰ آذر ۱۳۱۱ش. به این اقدام دولت رای اعتماد داد.
اعتراض و کارگر بودن تهدید انگلستان
انگلستان به دنبال این اقدام، نامه ای اعتراض آمیز در حمایت شرکت به ایران نوشت و ایران را به طرح دعوا در دیوان بین المللی لاهه، تهدید کرد و مسئله به جامعه ملل کشیده شد. شورای ملل، "ادوارد بنش" وزیر خارجه چکسلواکی را به میانجی گری برگزید و طرفین به مذاکره فرا خوانده شدند. نمایندگان ایران "حسین علاء" (رئیس بانک ملی) و "داور" (وزیر دادگستری) با "سرجان کدمن" رئیس کمپانی، مذاکراتی در ژنو، پاریس و سپس تهران انجام دادند. سرانجام در چهارم آوریل ۱۹۳۳ م. (خرداد ۱۳۱۲ش.) مذاکرات میان "تقی زاده" (وزیر دارایی)، "فریزر"، "رضاه شاه" و "سرجان کدمن" به امضای امتیازنامه جدیدی در ۲۶ ماده انجامید که بدون دخالت رضا شاه به نفع شرکت انگلیس و انگلیسی ها امیدی به انعقاد آن نبود. این امتیازنامه به «قرارداد گس ـ گلشائیان» شهرت یافت؛ زیرا وزیر دارایی دولت ساعد، "گلشائیان" و "گس" نماینده سابق شرکت، توافق نامه را امضا کردند. "تیمور تاش" و "سردار اسعد" در چارچوب پاک سازی مخالفان رضا شاه، به بهانه ارتباط با روس ها و در واقع به سببِ نفوذِ بسیار در دربار، دستگیر و در زندان کشته شدند.
اعتراض مردم بر قرارداد
...
wikifeqh: قرارداد_هزار_و_نهصد_و_سی_و_سه