قبایل اخوان

[ویکی حج] اخوان مجموعه ای از قبایل بدوی عرب، پیرو سرسخت وهابیت و بازوی نظامی آل سعود. در دوره سوم به قدرت رسیدن آل سعود که به تشکیل حکومت سعودی و نابودی حکومت های محلی آل رَشید و هاشمیان در جزیره عربی و یکپارچگی حکومت آن انجامید، افرادی از قبایل بدوی عرب که با دل و جان به مذهب وهابیت گرویده بودند، به حمایت و پشتیبانی از آل سعود و گسترش این مذهب پرداختند که به «اخوان» به معنای برادران یا «اخوان التوحید» شناخته شدند. اوج فعالیت آنان میان سال های 1330ـ1348ق./1912ـ1930م. بوده است. این گروه ارتباطی با جنبش اخوان المسلمین در مصر و دیگر کشورهای عربی ندارد. سیر تاریخی اخوان از پیدایش و همراهی با آل سعود تا درگیری با آنان که به انقراض ایشان انجامید، بخشی مهم از تاریخ معاصر جزیره عربی به شمار می رود. این گروه نیروی خود را از ساختار استوار قبیله ای و نگرش بنیادگرایانه وهابی برگرفت و بی هیچ دریغی در راه هدف خود جانفشانی کرد.
حرکت اخوان هنگامی آغاز شد که عبدالعزیز بن عبدالرحمن آل سعود کوشید تا قبایل بدوی گرونده به مذهب وهابیت را یکجانشین سازد. این کار با هدف نظم دهی بیشتر به این قبایل و تبلیغ وهابیت در میان ایشان و به کارگیری آنان در نبرد های مذهبی آل سعود با عنوان جهاد، صورت پذیرفت. آل سعود پیشتر در نبرد های خود بیشتر از شهرنشینان بهره می گرفتند که از مردم صحرانشین ثابت قدم تر بودند. اما عبدالعزیز که مدتی با صحرانشینان زیسته بود، به این اندیشه افتاد که از نیروی بادیه نشینان استفاده کند که جنگجوتر از شهرنشینان بودند. از این رو، ابتدا ایشان را در آبادی هایی ساکن کرد و تعالیم مذهب وهابیت را به آنان آموخت. این آبادی ها را «هَجر» و نیز «هجره» از ریشه هجرت نامیدند. شمار این مناطق را تا 200 آبادی گزارش کرده اند که در سراسر جزیره عربی از شمال تا جنوب و به طور مشخص در ایالت شرقی عربستان، از مرزهای بادیه شام تا ربع الخالی، و از غرب تا نزدیک کوه های حجاز و عسیر گسترده شده بود. برخی از آن ها چندان بزرگ بودند که تا ۱۰۰۰۰ تَن را در خود جای می دادند و برخی نیز چندان کوچک که تنها ۱۰ تن را در بر می گرفتند. شناخته شده ترین قبایل در این میان عبارتند از: حَرب (27 آبادی)، عُتَیبه (19)، مُطَیرْ (16)، عُجْمان (14)، شَمَر (9) و قَحْطان (8).
نخستین هجرت از این گونه در سال 1912م. در ارطاویه در شمال ریاض و شمال شرقی زُِلفی، بر سر راه کویت رخ داد که قبایل مُطَیر و حرب را در خود جای داده و مرکز اصلی فعالیت های اخوان بود. بزرگ ترین آن ها غَطْغَط در دامنه کوه طُوَیق در جنوب غربی ریاض و 75 کیلومتری جنوب غربی جاده اصلی مکه بود که افراد آن از قبیله عُتَیبه و فرمانده آنان سلطان بن بجاد بن حُمَید، شیخ تیره برقی، بود. او نقشی مهم در پیشبرد نبرد های آل سعود و تأسیس دولت سعودی داشت. تعداد جنگجویان اخوان به سرعت رو به فزونی بود و در سال 1926م. به 76500 تن رسید. راونکیر، جهانگرد دانمارکی که در مارس 1912م. از ارطاویه گذر کرده، هیچ تأسیسات شهری مهمی در آن ندیده و زندگی ساده و ابتدایی آنان را گزارش کرده است. او گزارش نموده که آنان فرماندهی هولناک به نام فیصل بن سلطان دُویش داشته اند.