[ویکی فقه]
مقاله حاضر، قسمتی از مقاله ای تحت ( اجتهاد باز و اجتهاد بسته) به شمار می رود که سه بخش دارد: بخش اول، مربوط به آب چاه ، بخش دوم و سوم نیز مربوط به قانون غلبه و کثرت در روایات است. بخش های دوم و سوم، درصدد تأسیس دو قاعده فقهی است. مقصود از قانون غلبه، این است که معیار طهارت آب ، چه کر باشد و چه غیر کر، غلبه آن بر نجاست است و تا آب منفعل نشده باشد، پاک است. ایشان در قانون کثرت به این نکته توجه دارند که آب کر ، مقدار خاصی نیست و به حسب مقدار نجاست تفاوت می کند.
قانون غلبه آب بر نجاست و غلبه نجاست بر آب
این قانون در حدیث محمد بن اسماعیل بن بزیع با اشاره آمده و در روایات فراوانی با صراحت ذکر شده که نشان می دهد قانونی زیربنایی است. برخی روایات مربوط به آن را در اینجا می آوریم: ۱. حدیث حریز بن عبداللّه از امام صادق - علیه السلام -: کلّما غَلَب الماء عَلی ریح الجیفَة فَتوضّاً مِن المأ وَاشرَب، فإِذا تغیر الماء وتَغَیر الطّعمُ فلا تَوضّأ مِنهُ وَلاتَشرَب؛ تا زمانی که آب بر بوی جیفه غالب باشد، با آن آب وضو بگیر و از آن بیاشام. پس اگر آب تغییر کرد و مزه آن دگرگون شد، با آن وضو نگیر و از آن نیاشام (یعنی اگر نجاست بر آب غلبه کند و آن را فاسد سازد، استعمالش جایز نیست). در این حدیث قانون غلبه آب بر نجاست و غلبه نجاست بر آب، هر دو با هم ذکر شده است. ۲. حدیث ابوبصیر از امام صادق- علیه السلام -: انّه سُئلَ عن الماء النّقیع تبول فیه الدّواب؟ فقال:إن تغیر الماء فلاتتوضّأ منه وإِن تُغیرهُ ابوالُها فتوضّأ منه وکذلک الدّمُ إذا سال فی الماء وأشباهه؛ از امام صادق- علیه السلام - درباره آب راکدی که حیوانات در آن ادرار می کنند، پرسیده شد که حکمش چیست؟ فرمود:اگر آب تغییر کرده باشد، با آن وضو نگیر و اگر ادرار حیوانات آن را تغییر نداده است، با آن وضو بگیر و خون و مانند آن نیز که در آب بریزد، همین حکم را دارد. (یعنی اگر خون بر آب غلبه کند، به طوری که رنگ آن را تغییر دهد، آب نجس می شود و وضو با آن صحیح نیست. اما اگر آب بر خون غلبه کند و آن را مستهلک سازد، آب نجس نمی شود و وضو با آن هم صحیح است). در این حدیث نیز قانون غلبه در طرف آب و در طرف نجاست، هر دو با هم ذکر شده است. ۳. حدیث عبداللّه بن سنان از امام صادق- علیه السلام -: سأل رجل أباعبداللّه- علیه السلام - وَأنا حاضرُ عَن غَدیر أَتوهُ وَفیه جیفَهُ؟ فقال:إِن کانَ الماء قاهراً وَلاتوجَدِ مِنه الرّیحُ فَتوضّاً؛ من نزد امام صادق حاضر بودم که مردی درباره باقی مانده آب سیلی که جیفه ای در آن یافتند، سؤال کرد که حکمش چیست؟ امام فرمود:اگر آب بر جیفه غلبه دارد، به طوری که آب بوی جیفه را نگرفته است، از آن وضو بگیر. در این حدیث قانون غلبه آب بر نجاست، صریحاً ذکر شده است و قانون غلبه نجاست بر آب از مفهوم آن استفاده می شود، یعنی اگر آب بر نجاست غلبه ندارد و بوی جیفه گرفت و فاسد شد، استعمال آن ممنوع است. ۴. حدیث علاء بن فضیل از امام صادق - علیه السلام -: سألت أباعبداللّه- علیه السلام - عَنِ الحیاضِ یبالُ فیها. قالَ:لابأسَ إِذا غَلَب لَونُ الماء لَوَن البَول؛ از امام از حکم حوض هایی پرسیدم که در آنها ادرار می شود؟ فرمود:اگر رنگ آب بر رنگ ادرار غلبه دارد، مانعی ندارد؛ یعنی استعمال آن جایز است. در این حدیث نیز قانون غلبه آب بر نجاست صریحاً ذکر شده است و قانون غلبه نجاست بر آب از مفهوم آن استنباط می شود، یعنی اگر رنگِ آب بر رنگِ ادرار غلبه ندارد، بلکه رنگ ادرار گرفته و فاسد شده است، استعمال آن ممنوع خواهد بود. ۵. حدیث سماعه از امام صادق- علیه السلام -: سَألتُه عَن الرّجل یمرّ بالماء وفیه دَابّة میتة قَداَنتنت؟ قال:إِذا کان النِتَنُ الغالب عَلَی الماء فَلا تتوضّأ وَلاتَشَرب؛ از امام پرسیدم: مرد از آبی می گذرد که حیوان مرده ای در آن افتاده و بوی بد گرفته است. حکمش چیست؟ فرمود: اگر بوی بد مردار بر آب غالب شده است، با آن وضو نگیر و از آن نیاشام. در این حدیث، قانون غلبه نجاست بر آب صریحاً ذکر شده و قانون غلبه آب بر نجاست از مفهوم آن برمی آید؛ یعنی اگر بوی بدِ مردار بر آب غالب نشده و آب فاسد نگشته، با آن وضو بگیر و از آن بیاشام. پس معلوم می شود که در این فرض آب بر نجاست غلبه کرده است. ۶. حدیث زراره از امام محمدباقر - علیه السلام -: إِذا کان الماء أکثر من رأویة لم ینجّسه شیء تفسّخ فیه أولم یتفسخ إلاّ أن یجی له ریح تغلب عَلی ریح الماء؛ امام فرمود: اگر آب بیشتر از راویة(الرّاویة الزادة من ثلاثة جلود فیها الماء؛ راویه ظرف آبی است که از سه پوست به هم دوخته درست می شود. (المنجد)) باشد و حیوانی مانند موش در آن بمیرد، آن را نجس نمی کند، چه متلاشی شده باشد و چه نشده باشد، مگر اینکه بوی بدِ حیوان بر آن غلبه کند که در این صورت، آب نجس می شود. در این حدیث قانون غلبه نجاست بر آب صریحاً ذکر شده و قانون غلبه آب بر نجاست از مفهوم آن به دست می آید؛ یعنی اگر بوی بدِ مردار بر آب غلبه نکند، آب فاسد و نجس نیست. بدیهی است که در این فرض، آب بر نجاست غلبه دارد. ۷. حدیث شهاب بن عبدربه از امام صادق - علیه السلام - امام فرمود: جئتَ تسئَلُنی عَن الغَدیر یکونُ فی جانبه الجیفةَ، أَتوضّأُ منه أولا؟ قال: نعم قال: توضّأ من الجانب الآخر، إلاّ أَن یغلب الماء الرّیحُ فیتن… وکلّما غَلَب کثرةُ المأ فهُو طاهر؛ تو آمده ای از آب گودال سؤال کنی که در یک جانب آن مردار است؛ آیا با این آب وضو بگیرم یا نه؟ گفتم: آری. فرمود: از جانب دیگر آب وضو بگیرد، مگر اینکه بوی بدِ مردار بر همه آب غلبه کرده باشد… و در هر موردی که زیادی آب بر نجاست غالب باشد، آب پاک است. در این حدیث قانون غلبه نجاست بر آب، هر دو با هم ذکر شده است. ۸. حدیث هشام بن سالم از امام صادق- علیه السلام -: انّه سألَ أباعبداللّه عن السّطح یبال علیه فتصیبه السّماء فَکیفَ فیصیب الثّوب؟ فقال:لابأسَ به، ما أَصابهُ مِنَ الماء أَکثَرُ، هشام از امام پرسید: بامی است که روی آن ادرار می کنند، سپس باران بر همان جا که ادرار کرده اند، می بارد و در عمق ساختمان فرو می رود و از سقف آن چکه می کند؛ حکمش چیست؟ امام فرمود: مانعی ندارد؛ زیرا مقدار آبی که روی محل ادرار می بارد و در سقف فرو می رود و چکه می کند، بیشتر از مقدار ادراری است که روی بام باقی مانده و باران روی آن باریده و آن را شسته است. این حدیث، قانون غلبه آب بر نجاست را گوشزد می کند و می گوید چون مقدار بارانی که روی محل ادرار باریده است، بیشتر از ادرار باقی مانده روی بام است، از این رو، آب باران بر اندک ادرار باقی مانده غلبه می کند و آن را مستهلک می سازد و بدین علت، آبی که چکه می کند، پاک است. ۹. حدیث محمد بن نعمان احول از امام صادق - علیه السلام -: دخلتُ علی أبی عبداللّه- علیه السلام -… فقلت: جعلت فداک الرّجل یستنجی فیقع ثوبه فی الماء الّذی یستنجی به؟ فقالَ:لابأسَ به. فسکتَ، فقال:أو تدری لم صار لابأس به؟ قلت:لاواللّه. فقال: ان ّ الماء أکثر من القدر؛ بر امام صادق- علیه السلام - وارد شدم… پس گفتم: فدایت شوم، شخص، استنجا می کند و جامه اش در آب استنجا می افتد؛ حکمش چیست؟ امام فرمود: مانعی ندارد. امام ساکت شد و سپس فرمود: می دانی چرا مانعی ندارد؟ گفتم:نه واللّه. فرمود: بدین علت که آب استعمال شده در استنجا، بیشتر از ادراری است که با آب شسته شده است. این حدیث قانون غلبه آب بر نجاست را بیان می کند و می گوید چون آبی که در استنجا استعمال می شود، از چند قطره ادراری که با آب شسته شده، بیشتر است، از این رو این آب بر اندک ادرار موجود غلبه می کند و آن را مستهلک می سازد و بدین سبب پاک است و جامه ای که در آن می افتد، نجس نمی گردد. اینها پاره ای از روایات این بحث است.
← برآیند روایات یاد شده
...
مقاله حاضر، قسمتی از مقاله ای تحت ( اجتهاد باز و اجتهاد بسته) به شمار می رود که سه بخش دارد: بخش اول، مربوط به آب چاه ، بخش دوم و سوم نیز مربوط به قانون غلبه و کثرت در روایات است. بخش های دوم و سوم، درصدد تأسیس دو قاعده فقهی است. مقصود از قانون غلبه، این است که معیار طهارت آب ، چه کر باشد و چه غیر کر، غلبه آن بر نجاست است و تا آب منفعل نشده باشد، پاک است. ایشان در قانون کثرت به این نکته توجه دارند که آب کر ، مقدار خاصی نیست و به حسب مقدار نجاست تفاوت می کند.
قانون غلبه آب بر نجاست و غلبه نجاست بر آب
این قانون در حدیث محمد بن اسماعیل بن بزیع با اشاره آمده و در روایات فراوانی با صراحت ذکر شده که نشان می دهد قانونی زیربنایی است. برخی روایات مربوط به آن را در اینجا می آوریم: ۱. حدیث حریز بن عبداللّه از امام صادق - علیه السلام -: کلّما غَلَب الماء عَلی ریح الجیفَة فَتوضّاً مِن المأ وَاشرَب، فإِذا تغیر الماء وتَغَیر الطّعمُ فلا تَوضّأ مِنهُ وَلاتَشرَب؛ تا زمانی که آب بر بوی جیفه غالب باشد، با آن آب وضو بگیر و از آن بیاشام. پس اگر آب تغییر کرد و مزه آن دگرگون شد، با آن وضو نگیر و از آن نیاشام (یعنی اگر نجاست بر آب غلبه کند و آن را فاسد سازد، استعمالش جایز نیست). در این حدیث قانون غلبه آب بر نجاست و غلبه نجاست بر آب، هر دو با هم ذکر شده است. ۲. حدیث ابوبصیر از امام صادق- علیه السلام -: انّه سُئلَ عن الماء النّقیع تبول فیه الدّواب؟ فقال:إن تغیر الماء فلاتتوضّأ منه وإِن تُغیرهُ ابوالُها فتوضّأ منه وکذلک الدّمُ إذا سال فی الماء وأشباهه؛ از امام صادق- علیه السلام - درباره آب راکدی که حیوانات در آن ادرار می کنند، پرسیده شد که حکمش چیست؟ فرمود:اگر آب تغییر کرده باشد، با آن وضو نگیر و اگر ادرار حیوانات آن را تغییر نداده است، با آن وضو بگیر و خون و مانند آن نیز که در آب بریزد، همین حکم را دارد. (یعنی اگر خون بر آب غلبه کند، به طوری که رنگ آن را تغییر دهد، آب نجس می شود و وضو با آن صحیح نیست. اما اگر آب بر خون غلبه کند و آن را مستهلک سازد، آب نجس نمی شود و وضو با آن هم صحیح است). در این حدیث نیز قانون غلبه در طرف آب و در طرف نجاست، هر دو با هم ذکر شده است. ۳. حدیث عبداللّه بن سنان از امام صادق- علیه السلام -: سأل رجل أباعبداللّه- علیه السلام - وَأنا حاضرُ عَن غَدیر أَتوهُ وَفیه جیفَهُ؟ فقال:إِن کانَ الماء قاهراً وَلاتوجَدِ مِنه الرّیحُ فَتوضّاً؛ من نزد امام صادق حاضر بودم که مردی درباره باقی مانده آب سیلی که جیفه ای در آن یافتند، سؤال کرد که حکمش چیست؟ امام فرمود:اگر آب بر جیفه غلبه دارد، به طوری که آب بوی جیفه را نگرفته است، از آن وضو بگیر. در این حدیث قانون غلبه آب بر نجاست، صریحاً ذکر شده است و قانون غلبه نجاست بر آب از مفهوم آن استفاده می شود، یعنی اگر آب بر نجاست غلبه ندارد و بوی جیفه گرفت و فاسد شد، استعمال آن ممنوع است. ۴. حدیث علاء بن فضیل از امام صادق - علیه السلام -: سألت أباعبداللّه- علیه السلام - عَنِ الحیاضِ یبالُ فیها. قالَ:لابأسَ إِذا غَلَب لَونُ الماء لَوَن البَول؛ از امام از حکم حوض هایی پرسیدم که در آنها ادرار می شود؟ فرمود:اگر رنگ آب بر رنگ ادرار غلبه دارد، مانعی ندارد؛ یعنی استعمال آن جایز است. در این حدیث نیز قانون غلبه آب بر نجاست صریحاً ذکر شده است و قانون غلبه نجاست بر آب از مفهوم آن استنباط می شود، یعنی اگر رنگِ آب بر رنگِ ادرار غلبه ندارد، بلکه رنگ ادرار گرفته و فاسد شده است، استعمال آن ممنوع خواهد بود. ۵. حدیث سماعه از امام صادق- علیه السلام -: سَألتُه عَن الرّجل یمرّ بالماء وفیه دَابّة میتة قَداَنتنت؟ قال:إِذا کان النِتَنُ الغالب عَلَی الماء فَلا تتوضّأ وَلاتَشَرب؛ از امام پرسیدم: مرد از آبی می گذرد که حیوان مرده ای در آن افتاده و بوی بد گرفته است. حکمش چیست؟ فرمود: اگر بوی بد مردار بر آب غالب شده است، با آن وضو نگیر و از آن نیاشام. در این حدیث، قانون غلبه نجاست بر آب صریحاً ذکر شده و قانون غلبه آب بر نجاست از مفهوم آن برمی آید؛ یعنی اگر بوی بدِ مردار بر آب غالب نشده و آب فاسد نگشته، با آن وضو بگیر و از آن بیاشام. پس معلوم می شود که در این فرض آب بر نجاست غلبه کرده است. ۶. حدیث زراره از امام محمدباقر - علیه السلام -: إِذا کان الماء أکثر من رأویة لم ینجّسه شیء تفسّخ فیه أولم یتفسخ إلاّ أن یجی له ریح تغلب عَلی ریح الماء؛ امام فرمود: اگر آب بیشتر از راویة(الرّاویة الزادة من ثلاثة جلود فیها الماء؛ راویه ظرف آبی است که از سه پوست به هم دوخته درست می شود. (المنجد)) باشد و حیوانی مانند موش در آن بمیرد، آن را نجس نمی کند، چه متلاشی شده باشد و چه نشده باشد، مگر اینکه بوی بدِ حیوان بر آن غلبه کند که در این صورت، آب نجس می شود. در این حدیث قانون غلبه نجاست بر آب صریحاً ذکر شده و قانون غلبه آب بر نجاست از مفهوم آن به دست می آید؛ یعنی اگر بوی بدِ مردار بر آب غلبه نکند، آب فاسد و نجس نیست. بدیهی است که در این فرض، آب بر نجاست غلبه دارد. ۷. حدیث شهاب بن عبدربه از امام صادق - علیه السلام - امام فرمود: جئتَ تسئَلُنی عَن الغَدیر یکونُ فی جانبه الجیفةَ، أَتوضّأُ منه أولا؟ قال: نعم قال: توضّأ من الجانب الآخر، إلاّ أَن یغلب الماء الرّیحُ فیتن… وکلّما غَلَب کثرةُ المأ فهُو طاهر؛ تو آمده ای از آب گودال سؤال کنی که در یک جانب آن مردار است؛ آیا با این آب وضو بگیرم یا نه؟ گفتم: آری. فرمود: از جانب دیگر آب وضو بگیرد، مگر اینکه بوی بدِ مردار بر همه آب غلبه کرده باشد… و در هر موردی که زیادی آب بر نجاست غالب باشد، آب پاک است. در این حدیث قانون غلبه نجاست بر آب، هر دو با هم ذکر شده است. ۸. حدیث هشام بن سالم از امام صادق- علیه السلام -: انّه سألَ أباعبداللّه عن السّطح یبال علیه فتصیبه السّماء فَکیفَ فیصیب الثّوب؟ فقال:لابأسَ به، ما أَصابهُ مِنَ الماء أَکثَرُ، هشام از امام پرسید: بامی است که روی آن ادرار می کنند، سپس باران بر همان جا که ادرار کرده اند، می بارد و در عمق ساختمان فرو می رود و از سقف آن چکه می کند؛ حکمش چیست؟ امام فرمود: مانعی ندارد؛ زیرا مقدار آبی که روی محل ادرار می بارد و در سقف فرو می رود و چکه می کند، بیشتر از مقدار ادراری است که روی بام باقی مانده و باران روی آن باریده و آن را شسته است. این حدیث، قانون غلبه آب بر نجاست را گوشزد می کند و می گوید چون مقدار بارانی که روی محل ادرار باریده است، بیشتر از ادرار باقی مانده روی بام است، از این رو، آب باران بر اندک ادرار باقی مانده غلبه می کند و آن را مستهلک می سازد و بدین علت، آبی که چکه می کند، پاک است. ۹. حدیث محمد بن نعمان احول از امام صادق - علیه السلام -: دخلتُ علی أبی عبداللّه- علیه السلام -… فقلت: جعلت فداک الرّجل یستنجی فیقع ثوبه فی الماء الّذی یستنجی به؟ فقالَ:لابأسَ به. فسکتَ، فقال:أو تدری لم صار لابأس به؟ قلت:لاواللّه. فقال: ان ّ الماء أکثر من القدر؛ بر امام صادق- علیه السلام - وارد شدم… پس گفتم: فدایت شوم، شخص، استنجا می کند و جامه اش در آب استنجا می افتد؛ حکمش چیست؟ امام فرمود: مانعی ندارد. امام ساکت شد و سپس فرمود: می دانی چرا مانعی ندارد؟ گفتم:نه واللّه. فرمود: بدین علت که آب استعمال شده در استنجا، بیشتر از ادراری است که با آب شسته شده است. این حدیث قانون غلبه آب بر نجاست را بیان می کند و می گوید چون آبی که در استنجا استعمال می شود، از چند قطره ادراری که با آب شسته شده، بیشتر است، از این رو این آب بر اندک ادرار موجود غلبه می کند و آن را مستهلک می سازد و بدین سبب پاک است و جامه ای که در آن می افتد، نجس نمی گردد. اینها پاره ای از روایات این بحث است.
← برآیند روایات یاد شده
...
wikifeqh: قانون_غلبه_و_کثرت_در_روایات