قالین

- - -
تحلیل علمی واژه �قالی / قالین�
۱. واژه شناسی سنتی و ویژگی های فیزیکی
در لغت شناسی سنتی، �قالی� به فرش پرزدار، رنگارنگ و بافته شده اشاره دارد. نگاه تاریخی و منابع اوستایی و پهلوی چنین رویکردی را منعکس می کنند:
اوستایی: واژه 𐬐𐬀𐬙𐬀 ( kata ) به معنای �مکان، قلعه� است. این واژه بیانگر ارتباط میان مکان و تولید یا نگهداری چیزی است، و می تواند اشاره به مرکز بافندگی یا محل تولید فرش داشته باشد.
پهلوی: kalāk / kalāta به معنای �کلاته، شهرک� است. این واژه در اسامی مکان ها کاربرد داشته و نشان می دهد که محل جغرافیایی با محصول گره خورده است.
در نگاه سنتی، تمرکز بیشتر روی ویژگی های فیزیکی و کاربرد فرش بوده و کمتر به ریشه تاریخی و جغرافیایی پرداخته شده است.
- - -
۲. منشاء جغرافیایی: شهر �قالیقلا�
منابع تاریخی اسلامی و جغرافیایی به شهری به نام قالیقلا اشاره دارند:
ابوالفضل بیهقی، زکریای قزوینی، یاقوت حموی و حمدالله مستوفی آن را در ارمنستان ذکر کرده اند.
نام اولیه ارمنی شهر: کارین کاغاک ( Karin Kaghak ) .
مردم این شهر به صنعت بافت فرش شهرت داشتند و به مرور نام شهر به محصول نسبت داده شد.
این روند مشابه انتساب مکان به محصول در زبان های دیگر است، مانند:
هندوانه ( مربوط به هند )
آچار فرانسه
اطلسی ( پارچه ای از اطلسی، منطقه ای در هند/خاور نزدیک )
بنابراین، واژه �قالی� از نام جغرافیایی قالیقلا گرفته شده است.
- - -
۳. تحلیل زبان شناسی و ریشه ایرانی
بررسی اجزای نام ارمنی کارین کاغاک:
1. کاغاک ( Kaghak )
ریشه اوستایی: 𐬐𐬀𐬙𐬀 ( kata ) = مکان، قلعه
ریشه پهلوی: kalāk / kalāta = کلاته، شهرک
نتیجه: �کاغاک� ≈ �شهرک، مکان�
2. کارین ( Karin )
احتمالاً اشاره به خاندان کارن پهلوی دارد ( یکی از خاندان های برجسته ایرانی )
نتیجه: �کارین کاغاک� ≈ �شهر کارن�
3. قالیقلا
نسخه عربی شده و فارسی شده �کارین کاغاک�
بنابراین، واژه �قالی / قالین� ترکیبی از نام جغرافیایی ( کارین کاغاک / قالیقلا ) و ویژگی محصول ( فرش پرزدار و رنگارنگ ) است.
- - -
۴. مقایسه با زبان های هم خانواده
سانسکریت: واژه kalā / kala به معنای �بخش، قسمت، هنر� وجود دارد که به هنر و مهارت بافندگی مرتبط است.
اوستایی و پهلوی: ارتباط بین مکان، تولید و هنر را نشان می دهند.
این نکته تأکید می کند که نام �قالی� هم ریشه جغرافیایی و هم هنری دارد.
- - -
۵. نتیجه گیری علمی
1. �قالی� تنها اصطلاح فنی فرش نیست؛ بلکه نامی با ریشه جغرافیایی و خانوادگی است.
2. واژه از کارین کاغاک ( شهر کارن ) گرفته شده و سپس به محصول فرش نسبت داده شده است.
3. این تحلیل با نگاه لغت شناسی سنتی متفاوت است؛ منابع سنتی عمدتاً ویژگی فیزیکی فرش را ملاک قرار داده اند.
4. بررسی منابع اوستایی، پهلوی و سانسکریت نشان می دهد ریشه های واژه در مفهوم مکان، تولید، هنر و مهارت بافندگی نهفته است.
- - -
۶. منابع علمی معتبر
اوستایی
1. Bartholomae, E. , Altiranisches W�rterbuch, Heidelberg, 1904 – ریشه واژه 𐬐𐬀𐬙𐬀 ( kata )
2. Windfuhr, G. , Compendium Linguarum Iranicarum, Wiesbaden, 2009 – بررسی تطبیقی اوستایی، فارسی و پهلوی
3. Boyce, M. , A Grammar of the Ancient Iranian Language of the Avesta, Leiden, 1989
4. Holtzmann, H. , Avestische Laut - und Flexionslehre, Strasbourg, 1882
5. Geldner, K. , Avesta: The Sacred Books of the Parsis, Stuttgart, 1880–1887
پهلوی
1. MacKenzie, D. N. , A Concise Pahlavi Dictionary, Oxford University Press, 1971 – تحلیل kalāk / kalāta
2. Boyce, M. , Zoroastrianism: Its Antiquity and Constant Renewal, Leiden, 1977
3. Widengren, G. , Die Religionen Irans, Halle, 1955
4. Kr�mer, H. , Studien zur Pahlavi - Sprache und Literatur, Berlin, 1935
5. Sims - Williams, N. , Pahlavi Texts, Cambridge, 2003
سانسکریت
1. Monier - Williams, M. , A Sanskrit - English Dictionary, Oxford University Press, 1899 – kalā / kala
2. B�htlingk, O. , & Roth, R. , Sanskrit W�rterbuch, St. Petersburg, 1855–1875
3. Apte, V. S. , The Practical Sanskrit - English Dictionary, Delhi, 1965
4. Grassmann, H. , Sanskrit Grammar, Berlin, 1873
5. Whitney, W. D. , Sanskrit Grammar, Leipzig, 1889
تاریخی و جغرافیایی
1. R. G. Hovannisian, The Armenian People from Ancient to Modern Times, St. Martin’s Press, 1997 – کارین کاغاک
2. V. Minorsky, Studies in Caucasian History, Cambridge, 1953 – خاندان کارن و نفوذ ایرانی
3. C. Edmund Bosworth, The Encyclopaedia of Islam, Leiden, 1960–2000 – جغرافیا و تاریخ شهرها
4. Houtsma, M. Th. , E. J. Brill’s First Encyclopaedia of Islam, Leiden, 1913–1936 – منابع جغرافیایی اسلامی درباره قالیقلا
- - -