قاضی محمد

جد قاضی محمد از گرجستان به منطقهٔ ساوجبلاغ ( مهاباد ) مهاجرت کرده بودند. قاضی محمد فرزند قاضی علی در یک خانواده مذهبی در مهاباد به دنیا آمد پدر وی قاضی شهر بود. پدر وی در جریان شورش سمکو میرزا با او همکاری کرد و پس از مرگ پدرش وی به جای او قاضی شهر شد.
در هنگام حمله سپاهیان روس در جنگ اول جهانی، میرزا فتاح ( عموی قاضی علی پدر قاضی محمد ) و سه نفر از فرزندان میرزا فتاح توسط روس ها کشته می شوند. در سال ۱۳۱۵، قاضی محمد به عنوان ریاست معارف شهر مهاباد برگزیده می شود و تا سال ۱۳۲۱ رئیس جمعیت شیر و خورشید مهاباد نیز بود. خانوادهٔ قاضی محمّد که روشنفکر، مذهبی و ملی گرا بودند در ناحیه بوکان مالک چند روستا بودند که از عواید آن ها گذران زندگی می کردند.
زندگی قاضی و مبارزات سیاسی وی با حزب دموکرات و جمعیت احیای کردستان ( ژ - کاف ) گره خورده بود. در ۲۵ شهریور ۱۳۲۱ عده ای از عشایر محلی نخستین سازمان کردی با عنوان جمعیت تجدید حیات کردستان ( کومه لهٔ ژیانه وی کوردستان ) که بعداً به ژ - کاف معروف گردید تأسیس کردند. این حزب تماماً محلی بود. بنیان گذاران آن یازده مهابادی بودند که با کمک و توصیه میرحاج نماینده حزب هیوای عراق آن را تأسیس کردند.
زمینه های تشکیل ژ - کاف به زمان جنگ جهانی دوم و انحلال کشور عثمانی و تبدیل آن به کشورهای کوچک که دولت - ملت ها تشکیل شدند ولی کردها از آن بی نصیب ماندند و ضعف حکومت مرکزی و همچنین قیام شیخ سعید پیران، شیخ عبدالقادر و کلنل احسان نوری پاشا در کردستان ترکیه برمی گردد که حس ملی گرایی را در کردها تقویت کرد.
بر پایه مرام نامه ژ - کاف، ادارهٔ امور به دست کردها ( یا مردمان بومی ) ، آموزش به زبان مادری، انتخاب رؤسای ادارات از کردها، تشکیل انجمن های ایالتی و ولایتی خواست آنان بود. ژ - کاف اساسنامه حزب هیوا را با کمی تغییر انتخاب کرد. دبیرکل ژ - کاف عبدالرحمن ذبیحی بود. همچنین مجلهٔ این سازمان «نیشتمان» ( میهن ) نام داشت. شکل گیری ژ - کاف بدون اطلاع مقامات شوروی و سایر کشورها بود ولی وقتی نفوذ آن را در منطقه دیدند ( حدود چند هفته پس از تأسیس اعضایش به صد نفر بیشتر هم رسید ) ، تصمیم گرفتند برای تحکیم موقعیت خود از آن ها حمایت کنند. در دیدار نخست با شوروی ( پیش از تشکیل جمعیت احیای کرد ) عده ای از سران و افراد با نفوذ کرد به آذربایجان دعوت شدند و توسط جعفر باقروف از آن ها پذیرایی شد و مناطق صنعتی مهم آذربایجان را دیدند. باقروف به آن ها قول داد که شوروی از آن ها در راستای تشکیل یک ایالت خودمختار کردنشین از آن ها حمایت می کند.