قاضی عینی. [ ع َ ] ( اِخ ) محمودبن احمدبن موسی حنفی عینی ،مکنی به ابومحمد و ملقب به بدرالدین و فاضل عینی. از متبحرین فقهای حنفی است. وی فقیهی است لغوی نحوی وواقف بر دقائق امور و عارف بحقائق علوم که قاضی القضاة دیار مصر بود و نزدیک جامع ازهر یک مدرسه و یک کتابخانه تأسیس نمود و کتابهای خود را وقف آن مدرسه کرد. تألیفاتی دارد. او راست : 1- تاریخ البدر فی اوصاف اهل العصر که در حدود ده مجلد بوده و از اول خلقت شروع کرد و حوادث و وفیات هر سال را به ترتیب سال مینگارد. مخفی نماند که عینی سه فقره کتاب در تاریخ تألیف کرده که هر سه بتاریخ عینی معروف هستند یکی مختصر و آن سه جلد است و دیگر تاریخ عینی صغیر که همین تاریخ البدر است. سیمی یکی تاریخ عینی کبیر موسوم به عقد الجمان فی تاریخ اهل الزمان و این در نوزده مجلد است و نسخه خطی آن در 24 جزء در کتابخانه بایزید در استانبول و بعضی از اجزاء آن نیز در دارالکتب المصریة موجود است ، و مؤلف ریحانة الادب آرد: در دو جائی دیدم که تاریخ مُکمل شصت جلدی را نیز بدو نسبت داده اند و آن ظاهراً همین عقد الجمان است و شماره مجلد هم البته به اختلاف کتابت نسخه های کتب مختلف میشود. 2 و 3- تاریخ مختصر و تاریخ مکمّل که بدانها اشاره شد. 4- رمز الحقایق فی شرح کنزالدقائق که کتاب کنزالدقائق ابوالبرکات عبداﷲبن احمد نسفی را که در فقه حنفی است شرح کرده. 5- شرح درر البحار فی الفروع در فقه حنفی. 6 و 7- شرح شواهد صغیر و شرح شواهد کبیر، و اینها دو فقره شرح است بر شواهد شروح الفیه ابن مالک و در کشف الظنون آمده است : الشواهد الصغری والکبری تألیف محمودبن احمد عینی و نام اصلی شواهد کبری ،المقاصد النحویة فی شرح شواهد شروح الالفیة و نام اصلی شواهد صغری فرائد القلائد است و در مصر چاپ شده است. 8- عمدة القاری در شرح صحیح بخاری. 9- شرح معانی الاَّثار. 10- طبقات الحنفیة. 11- طبقات الشعرا. 12- عمدة القاری فی شرح صحیح البخاری. وی به سال 855 در 94سالگی در مصر وفات یافت و در مدرسه ای که خود بنا کرده بود مدفون گردید و اینکه تاریخ وفات او در قاموس الاعلام 762 هَ. ق. ضبط شده اشتباه ولادت به وفات است ،زیرا موافق آنچه در روضات و غیره تصریح کرده اند ولادت او به سال 762 هَ. ق. بوده است. ( روضات ص 754 ) ( هدیة الاحباب ص 205 ) ( لغات تاریخیة و جغرافیة ج 5 ص 98 ) ( قاموس الاعلام ترکی ج 5 ص 3233 ) ( ریحانة الادب ج 3 ص 146 ).
فرهنگ فارسی
محمود بن احمد بن موسی حنفی عینی مکنی به ابو محمد و ملقب به بدرالدین و فاضل عینی از متبحرین فقهای حنفی است .
